Ενότητα 9η Η Καλλιπάτειρα /Επιρρηματική -κατηγορηματική μετοχή

Παυσανίας

9.Α. Για τον Παυσανία πληροφορίες μπορείς να βρείς εδώ!

Παρουσίαση της αρχαίας Ολυμπίας γίνεται εδώ!

9.Γ1 & 2  ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΗ - ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ[1]

Η μετοχή, ο άλλος ονοματικός τύπος του ρήματος μετά το απαρέμφατο, μετέχει στα χαρακτηριστικά και στη λειτουργία και του επιθέτου (έχει γένη, αριθμούς και πτώσεις) και του ρήματος (έχει διάθεση, φωνή και χρόνους). Είναι δηλ. ρηματικό επίθετο με διφυή υπόσταση. Η μετοχή απαντά συχνά στον αρχαιοελληνικό λόγο και εκφράζει ποικίλες σημασιολογικές σχέσεις.

Όταν ανήκει σε ΟΣ και λειτουργεί ως επίθετο, τότε υπερισχύει η επιθετική της φύση και λέγεται επιθετική μετοχή (επιθετικός προσδιορισμός). Όταν όμως ανήκει σε ΡΣ, συμπληρώνει την έννοια του ρήματος άλλοτε ως κατηγορηματική και άλλοτε ως επιρρηματική μετοχή. Η πρώτη (κατηγ. μτχ.) λειτουργεί ως κατηγορούμενο ή ως κατηγορηματικός προσδιορισμός, εφόσον υπερισχύει η επιθετική της φύση, ενώ η άλλη (επιρρ. μτχ.) λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός, αφού επικρατεί η ρηματική της φύση. Είδη μετοχής:

α. επιθετική/αναφορική (μετάφρ.: ο οποίος, που) β. κατηγορηματική (μετάφρ.: να, ότι, που) γ. επιρρηματική (χρόνου, αιτίας, σκοπού, υπόθεσης, εναντίωσης, τρόπου)

ΣΥΝΗΜΜΕΝΗ ΜΕΤΟΧΗ

Συνημμένη είναι η επιρρηματική μετοχή, της οποίας το υποκείμενο έχει και άλλη συντακτική θέση στην πρόταση, δηλ. το υποκείμενο της είναι υποκείμενο ή αντικείμενο σε άλλο ρηματικό τύπο ή είναι κάποιος προσδιορισμός, οποιουδήποτε είδους, ο οποίος ανήκει στην πρόταση, όπου βρίσκεται και η μετοχή. Μετοχή συνημμένη είναι κανονικά η επιθετική και η κατηγορηματική μετοχή.

ΑΠΟΛΥΤΗ ΜΕΤΟΧΗ

1. Απόλυτη είναι η επιρρηματική μετοχή, της οποίας το υποκείμενο δεν έχει άλλη συντακτική θέση στην πρόταση, δηλ. δεν είναι υποκείμενο ή αντικείμενο ή κάποιος προσδιορισμός [δοτική προσωπική, δοτική του χρόνου κ.λ.π.] στο ρήμα της πρότασης ή σε άλλο ρηματικό τύπο που έχει συντακτική σχέση με το ρήμα της πρότασης.

Παράδειγμα:

Δεδιέναι δέ φασκόντων Κερκυραίων ἔχειν αὐτόν διακομίζεται υπ΄ αύτών ἐς τήν ἤπειρον τήν καταντικρύ [=επειδή όμως οι Κερκυραίοι ισχυρίζονταν ότι φοβούνταν να παρέχουν άσυλο σ' αυτόν, μεταφέρεται απ' αυτούς στην απέναντι στεριά].

•Στο παραπάνω παράδειγμα το απαρέμφατο δεδιέναι έχει ως υποκείμενο του τη γενική Κερκυραίων που είναι και υποκείμενο της γενικής απόλυτης φασκόντων.

2.  Η απόλυτη μετοχή των προσωπικών ρημάτων τίθεται σε πτώση γενική και πολύ σπάνια σε δοτική ή σε ονομαστική.

3.  Η απόλυτη μετοχή των απρόσωπων ρημάτων και απρόσωπων εκφράσεων τίθεται σε αιτιατική.

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΟΧΕΣ

Επιρρηματικές χαρακτηρίζονται οι μετοχές που μας δίνουν μια επιρρηματική σχέση. Αυτές είναι: χρονικές, αιτιολογικές, υποθετικές, εναντιωματικές, τελικές και τροπικές.

Όλες, εκτός από τις τροπικές ισοδυναμούν, αντικαθιστούν και μεταφράζονται με κάποιο είδος δευτερεύουσας πρότασης. Όταν λοιπόν, εμείς έχουμε να χαρακτηρίσουμε μια επιρρηματική μετοχή φέρνουμε κοντά τη μετοχή με το ρήμα και προσπαθούμε να καταλάβουμε το είδος της δευτερεύουσας πρότασης που η μετοχή έχει αντικαταστήσει. Πέρα από το ρήμα που παίζει τον πρώτο ρόλο για το χαρακτηρισμό μιας μετοχής αρκετά μας βοηθάνε και ορισμένα τυπικά χαρακτηριστικά.

Αυτά είναι:

(α) Οι μετοχές σε χρόνο ΕΝΕΣΤΩΤΑ είναι κατά πάσα πιθανότητα ΤΡΟΠΙΚΕΣ.

(β) Οι μετοχές σε χρόνο ΑΟΡΙΣΤΟ είναι κατά πάσα πιθανότητα ΧΡΟΝΙΚΕΣ ή ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ.

(γ) Οι μετοχές σε χρόνο ΜΕΛΛΟΝΤΑ είναι κατά πάσα πιθανότητα ΤΕΛΙΚΕΣ.

(δ) Όταν μια μετοχή έχει κοντά της κάποιο χρονικό επίρρημα θα είναι κατά πάσα πιθανότητα ΧΡΟΝΙΚΗ.

(ε) Οι ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ μετοχές όταν δηλώνουν πραγματική αιτιολογία συχνά εκφέρονται με τα ἅτε, οἷον, οἷα + ΜΤΧ ενώ όταν δηλώνουν υποκειμενική αιτιολογία εκφέρονται με το ὡς + ΜΤΧ. Όταν η αιτιολογία είναι ψευδής η αιτιολογική μετοχή εκφέρεται με το ὥσπερ + ΜΤΧ.

(στ) Όταν μια μετοχή έχει κοντά της το καίτοι ή το καίπερ ή το καὶ θα εξετάζουμε μήπως είναι ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΗ.

Η ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ

Η μετοχή που συμπληρώνει το νόημα του ρήματος και έχει θέση κατηγορουμένου ή συνηθέστερα κατηγορηματικού προσδιορισμού λέγεται κατηγορηματική. Είναι πάντοτε άναρθρη και δέχεται κανονικά άρνηση ου. Αν το ρήμα της εξάρτησης είναι αμετάβατο ή παθητικό, η μετοχή αναφέρεται στο υποκείμενο του αν όμως είναι μεταβατικό, αναφέρεται στο αντικείμενο του. Η κατηγορηματική μετοχή συνήθως μεταφράζεται με: ότι, να, που. 

Αρχαία  Ολυμπία

Με κατηγορηματική μετοχή συντάσσονται συνήθως οι εξής κατηγορίες ρημάτων:

α. τα συνδετικά: εἰμί, γίγνομαι, ὑπάρχω, τυγχάνω, λανθάνω, φαίνομαι, φανερός είμι, διάγω, διατελώ...

β. τα ψυχικού πάθους: ἀγαπῶ = ευχαριστιέμαι, ἀλγῶ = πονώ,, ἀγανακτῶ, αἰσχύνομαι = ντρέπομαι,, μεταμέλομαι = μετανοώ,, ἄχθομαι = στενοχωριέμαι,, ἥδομαι = ευχαριστιέμαι,, χαίρω,, λυποῦμαι,, ὀργίζομαι,, τέρπομαι = ευχαριστιέμαι,, βαρέως φέρω = στενοχωριέμαι..

γ.τα ανοχής, καρτερίας, καμάτου: ἀνέχομαι, ὑπομένω = ανέχομαι, κάμνω (= κουράζομαι)...

δ. τα έναρξης - λήξης: ἄρχω = αρχίζω, ἄρχομαι = αρχίζω, κατάρχω =κάνω αρχή ενός πράγματος, κατάρχομαι = κάνω αρχή της θυσίας, διάρχω = διατηρώ την αρχή ως το τέλος, ἐξάρχω = αρχίζω, ἐπάρχομαι = αρχίζω, ὑπάρχω = αρχίζω πρώτος, παύω / παύομαι / λήγω = σταματώ.

ε. τα αίσθησης, γνώσης, μάθησης: αἰσθάνομαι, ἀκούω, ὁρῶ, περιορῶ, γιγνώσκω κ.λ.π

στ. τα μνήμης ή λήθης; Μέμνημαι,  ἐνθυμοῦμαι = θυμάμαι, μέμνημαι = θυμάμαι, ἐπιλανθάνω = ξεχνώ κ.λπ

ζ. τα αγγελίας, δείξης, δήλωσης, ελέγχου: δείκνυμι, ἐπιδείκνυμι, ἀποδείκνυμι,  δηλῶ, φαίνω, φαίνομαι, φωρῶ = ανακαλύπτω, ἀγγέλω, ἐλέγχω, ἐξελέγχω

---

[1] Βλέπε και Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Α, Β, Γ Γυμνασίου, σελ.91-97 , ΟΕΔΒ, ΑΘΗΝΑ, 2007.