Να ΄σαι καλά δάσκαλε!

Γιώργος Ιωάννου

Να ’σαι καλά δάσκαλε!

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1927 και πέθανε στην Αθήνα το 1985.

Υπήρξε φιλόλογος, ποιητής και πεζογράφος. Γιος προσφύγων με καταγωγή από την Ανατολική Θράκη, μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη όπου έζησε δύσκολα και φτωχικά παιδικά χρόνια. Σπούδασε φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και για ένα διάστημα εργάστηκε ως βοηθός σε πανεπιστημιακή έδρα. Αρχικά, δίδαξε σε ιδιωτικά γυμνάσια και αργότερα σε δημόσια σχολεία στην Ελλάδα και στη Λιβύη, ενώ το 1970 αποσπάσθηκε στο Υπουργείο Παιδείας με σκοπό την αναμόρφωση βιβλίων των Νέων Ελληνικών. Το 1978 έως το 1985 εργάσθηκε στο περιοδικό “Φυλλάδιο”.

Ο Ιωάννου ως λογοτέχνης ανήκε στους νεότερους πεζογράφους μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς. Πρωτοεμφανίστηκε με την ποιητική πλακέτα Ηλιοτρόπια (1954), καθιερώθηκε όμως αργότερα (1958-1964) ως συνεργάτης του περιοδικού “Διαγώνια της Θεσσαλονίκης”, το οποίο εξέδωσε και την πρώτη του ποιητική συλλογή Τα χίλια δέντρα (1963), ενώ τον επόμενο χρόνο οι “Εκδόσεις Διαγωνίου” κυκλοφόρησαν τα πεζογραφήματά του με τον τίτλο «Για ένα φιλότιμο».

Ακολούθησαν η Σαρκοφάγος (1971), Η μόνη κληρονομιά (1974), Ομόνοια (1980), Το αυγό της κότας (θεατρικό, 1981), Εφήβων και μη (1982), Εύφλεκτη χώρα (1982), Η πρωτεύουσα των προσφύγων (1984).

Ασχολήθηκε επίσης με το δημοτικό τραγούδι και τη λαογραφία. Ενδεικτικά, αναφέρονται τα εξής έργα: Δημοτικά τραγούδια της Κυνουρίας (1964), Μαγικά παραμύθια του Ελληνικού λαού (1966), Καραγκιόζης (1971-72) κ.α.

Κοινό χαρακτηριστικό των βιβλίων του είναι το εξομολογητικό ύφος μέσα από προσωπικές μαρτυρίες και βιώματα, το χιούμορ που φτάνει ως τον αυτοσαρκασμό, η έντονη προσωπική οπτική μέσα από την οποία αντιμετωπίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα, η ειλικρίνεια, η αμεσότητα, η κριτική της εποχής του. Οι χαρακτήρες των βιβλίων του είναι ολοκληρωμένοι, ο τόνος αυτοβιογραφικός, προερχόμενος από τις εφηβικές αναμνήσεις στη Θεσσαλονίκη της δεκαετίας του 1940, και τα έργα του περιλαμβάνουν εικόνες και αναμνήσεις της παιδικής του ηλικίας, όπου εξυμνούνται η αθωότητα, η αυθεντικότητα και ο ρεαλισμός των συναισθημάτων.Σχόλια για το έργο του μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ   ΚΕΝΤΡΑ

Αξία-περιφρόνηση του λαϊκού πολιτισµού

Αποκοπή-γνωριµία των µαθητών µε το λαϊκό πολιτισµό

Μαθητική πονηριά

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ   ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ   ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Στο διήγηµα αυτό ο αφηγητής υιοθετεί το βλέµµα ενός έφηβου µαθητή, ο οποίος περιγράφει την εµπειρία του από τη διδασκαλία και τη γενικότερη παρουσία του φιλολόγου του. Επισημαίνουμε ότι το διήγηµα περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, αφού ο Ιωάννου θήτευσε στη Μέση Εκπαίδευση και ασχολήθηκε µε τη συγκέντρωση και µελέτη των δηµοτικών τραγουδιών. Τα παιδιά του χωριού στο οποίο ζει ο αφηγητής ενθουσιάζονται µε τον καθηγητή που τους εµπνέει σεβασµό για την παράδοση, αντίθετα ο αφηγητής νιώθει κάπως µειονεκτικά, γιατί ενώ οι συµµαθητές του «ξέρανε τη ρίζα τους», ο ίδιος δεν ήξερε «ούτε τον παππού του».

Αν και το σύντοµο αυτό διήγηµα πρωτοδηµοσιεύτηκε το 1979, µπορούµε να θεωρήσουµε ότι καταγράφει µια πραγµατικότητα που ισχύει και σήµερα: οι µαθητές αντιµετωπίζουν τη λαϊκή παράδοση µε επιφύλαξη ή και υποτίµηση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα κυρίαρχα στο αστικό κοινωνικό περιβάλλον αισθητικά πρότυπα (τα οποία σήμερα καθορίζονται κυρίως από τα ΜΜΕ, τον κινηματογράφο και το διαδίκτυο) είναι εντελώς διαφορετικά απ’ ότι στο παρελθόν, από το οποίο προέρχεται η παράδοση και κυρίως ξενόφερτα. Μας εξιστορεί λοιπόν την προσπάθεια ενός νέου φιλολόγου που αγαπά το λαϊκό πολιτισµό να µεταδώσει την αγάπη του αυτή στα παιδιά. Έτσι τα παιδιά ανακαλύπτουν ότι αυτό που µέχρι χτες αγνοούσαν και υποτιµούσαν µπορεί να γίνει πηγή όχι µόνο γνώσης και αισθητικής απόλαυσης, αλλά και να ανανεώσει και να εµπλουτίσει τη σχέση τους µε άτοµα µεγαλύτερης ηλικίας.

Το διήγηµα βασίζεται στην αντίθεση ανάµεσα στην Αθήνα και στην ελληνική επαρχία. Ενώ δηλαδή το µεγάλο αστικό κέντρο έχει αποκοπεί εντελώς από το λαϊκό πολιτισµό, στις µικρές πόλεις ή στην ύπαιθρο η επανασύνδεση µε το λαϊκό πολιτισµό ίσως είναι εφικτή, αν το σχολικό και το κοινωνικό περιβάλλον δώσει στα παιδιά τα σχετικά ερεθίσµατα. Στο διήγηµα προβάλλεται η αντίληψη ότι, αν ο εκπαιδευτικός αγαπά τον πολιτισµό, µπορεί να µεταδώσει την αγάπη αυτή και στους µαθητές του. Η τελευταία φράση του διηγήµατος, µέσα σε εισαγωγικά, είναι µετέωρη, εκφέρεται από τον ώριµο αφηγητή, ο οποίος γνωρίζει τη µελλοντική έκβαση των πραγµάτων, ότι δηλαδή η µεγάλη πολιτεία αφοµοιώνει οριστικά τα παιδιά της, κρατώντας τα µακριά από το λαϊκό πολιτισµό.

Ο φιλόλογος του διηγήµατος, εφαρµόζοντας τις αρχές του «σχολείου εργασίας», φέρνει τα παιδιά σε επαφή µε το περιβάλλον, µε σκοπό την κοινωνικοποίησή τους. Η προσωπικότητα του διαγράφεται καθαρά µέσα από τις δραστηριότητες και τη διδακτική µεθοδολογία του.

Λαϊκή παράδοση ονομάζεται το σύνολο των πολιτισμικών στοιχείων που κληροδοτήθηκαν από τις παλαιότερες γενιές, δηλαδή όλων των ειδών εκφράσεις ή συμπεριφορές του υλικού και πνευματικού βίου ενός λαού και συγκεκριμένα:

τα υλικά δημιουργήματα (οικοδομήματα, εργαλεία, φορεσιές κ.ά.)

πράξεις και ενέργειες (ήθη, έθιμα, λαϊκά δρώμενα κ.ά.)

 τα πνευματικά δημιουργήματα (τραγούδια, παραμύθια, παροιμίες κ.ά.)

οι θεσμοί και οι αξίες (ηθικές, κοινωνικές κ.ά.)

η καλλιτεχνική έκφραση (χορός, χειροτεχνήματα, ζωγραφική, γλυπτική κ.ά.)

ο τρόπος ζωής (ατομικής, οικογενειακής και κοινωνικής) και εργασίας καθώς και οι σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους.

Δείγμα ελληνικής λαικής τέχνης

—Όλα τα παραπάνω συνιστούν τη λαϊκή παράδοση ενός τόπου, που χαρακτηρίζεται από τον αφηγητή σαν ένας θησαυρός κρυφός και αλογάριαστος, δηλαδή ανεκτίμητος.

Πράγματι η αξία της παράδοσης για ένα λαό είναι μεγάλη, γιατί οι άνθρωποι δε νιώθουν μετέωροι και ξεκομμένοι από τις ρίζες τους, ενώ το δέσιμο με την παράδοση λειτουργεί σαν στήριγμα ψυχικό, καθώς τους δημιουργούνται συναισθήματα αυτοπεποίθησης και ασφάλειας. Παράλληλα, όταν αντλούνται διδάγματα από το παρελθόν και υιοθετούνται οι δοκιμασμένες αξίες του[1], υπάρχει κάποιος οδηγός για το παρόν και για το μέλλον. Τέλος, η παράδοση αποτελεί το πιο βασικό στοιχείο της εθνικής ταυτότητας ενός λαού και σημαντικό παράγοντα για την ενότητα του.

Ενα ελάχιστο παράδειγμα δημιουργικής αναπαραγωγής  παραδοσιακού δημοτικού τραγουδιού είναι το παρακάτω θρακιώτικο:

η δημιουργική αναπαραγωγή

όπως κι αυτή:

Τα δύο μοντέλα διδασκαλίας των μαθημάτων

Στο κείμενο παρουσιάζονται δύο μοντέλα διδασκαλίας:

α. Το πρώτο έχει να κάνει με την εφαρμογή των αρχών του «σχολείου εργασίας», ενός σχολείου που δεν είναι απομονωμένο από τη ζωή και την κοινωνία, που δεν περιορίζει την απόκτηση γνώσεων στους τοίχους του σχολικού περιβάλλοντος, αλλά ενθαρρύνει τους μαθητές σε δραστηριότητες που ξεφεύγουν από τα όρια του τυπικού αναλυτικού προγράμματος και τους καλλιεργεί δημιουργικά ενδιαφέροντα, ώστε να εφαρμόζουν στην πράξη τη θεωρητική γνώση.

— Στο σχολείο αυτό, πέρα από τον τρόπο απόκτησης των γνώσεων και ως προς τη σχέση μαθητή-δασκάλου, οι μαθητές δε φοβούνται το δάσκαλο, τον βλέπουν ως συνεργάτη και σύμβουλο και εκδηλώνονται μπροστά του με αυθορμητισμό και ειλικρίνεια, ενώ ο δάσκαλος συμπεριφέρεται στους μαθητές με οικειότητα και κατανόηση, δεν είναι απόμακρος και αυστηρός, δεν παρουσιάζεται ως αυθεντία, αλλά σέβεται την προσωπικότητα του μαθητή και παράλληλα δημιουργεί ευχάριστη ατμόσφαιρα, χρησιμοποιώντας το διάλογο αντί για την αυταρχική επιβολή των απόψεων του.

Μια σχηματική παρουσίαση των απόψεων του θεμελιωτή του σχολείου εργασίας John Dewey υπάρχει παρακάτω.

Το δεύτερο μοντέλο δίνεται συνοπτικά με τη φράση: Αλλά ήξεραν πολύ καλά από κατάλογο, άγριες ή φαρμακερές φωνές και τρεμούλες. Το σχολείο αυτό έχει δασκάλους σκυθρωπούς και αυστηρούς, με συμπεριφορά αντιπαιδαγωγική, δηλαδή σκληρή, προσβλητική και αυταρχική. Ο δάσκαλος καταπιέζει τους μαθητές και επιβάλλεται με την απειλή του βαθμού και την άσκηση βίας (ξυλοδαρμός) προβάλλοντας τον εαυτό του ως αυθεντία. Οι μαθητές από την πλευρά τους τον τρέμουν από το φόβο τους και αισθάνονται ασφυχτικά και αποπνιχτικά, σαν φυλακισμένοι, ενώ η μόνη δραστηριότητα που τους επιβάλλεται είναι η στείρα απομνημόνευση ξερών και άψυχων γνώσεων μέσα στο απομονωμένο από τη ζωή και την κοινωνία περιβάλλον του σχολείου.

---

[1] Πάντα όμως με στόχο την πορεία προς το μέλλον και όχι την αναπαραγωγή του παρελθόντος.

Ενότητα 3η ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ 3^Η ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ

ΠΟΛΥΒΙΟΣ

3.Α Το χρέος του ιστορικού = Ελεγχος των πηγών του και η αντικειμενική παρουσίαση των γεγονότων.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

♦  Οι αρετές που πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός και, κυρίως, η αντικειμενικότητα στην παρουσίαση των γεγονότων,

♦  η δυσκολία του έργου του ιστορικού, που πρέπει πρωτίστως να τηρεί απόσταση από ανθρώπους και γεγονότα,

♦  η αλήθεια είναι η μεγαλύτερη αρετή ενός ιστορικού έργου και ότι αυτή, εφόσον μπορεί να τεκμηριωθεί, καθορίζει και την αξία του.

Ευρύτερος στόχος του κειμένου είναι να κατανοήσουμε ποιες είναι, κατά τον Πολύβιο ,οι υποχρεώσεις του χρηστού πολίτη και πώς αυτές·διαμορφώνονται όταν ο πολίτης αυτός αναλαμβάνει το έργο του ιστορικού. Επίσης να εκτιμήσουμε τις αρχές της αντικειμενικής ιστορίας που διατυπώνει στο κείμενο αυτό ο συγγραφέας και να αντιληφθούμε τη διαχρονική τους αξία.

Πεποίθηση του Πολυβίου είναι ότι ο ιστορικός πρέπει να είναι αντικειμενικός και αμερόληπτος για να ωφελεί τους αναγνώστες του και όχι για να τους ευχαριστεί και να τους εντυπωσιάζει..

Κατά την κρίση του η ιστοριογραφία μεταδίδει στον πολιτικό άνθρωπο τη γνώση των πραγμάτων. Τα διδάγματα από τη μελέτη της ιστορίας είναι η πιο αποτελεσματική προετοιμασία του ατόμου για την πολιτική δραστηριότητα. Γι’ αυτό δεν επαρκεί η απλή διήγηση των γεγονότων αλλά η γνώση και η ερμηνεία των αιτιών τους. Η ιστορία, λοιπόν, έχει μορφωτική και παιδαγωγική αποστολή.

Ενα παλιό μήνυμα για το σύγχρονο κόσμο

Ινδιάνος Σιάτλ

Ένα παλιό μήνυμα για το σύγχρονο κόσμο

Εισαγωγή. Μετά την κατάκτηση της Αμερικανικής ηπείρου οι λευκοί με εξοντωτικούς διωγμούς εξολόθρευσαν τους ντόπιους πληθυσμούς των ερυθρόδερμων (ιθαγενών πληθυσμων της Αμερικής), από τους οποίους ελάχιστοι έχουν απομείνει σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες.

-           Το κείμενο του σχολικού βιβλίου είναι η απάντηση που έδωσε ο αρχηγός μιας φυλής Ινδιάνων, ο Σιάτλ, στον πρόεδρο των ΗΙΊΑ Φραγκλίνο Πίρς (1853-1857), όταν αυτός ζήτησε να πουλήσουν οι Ινδιάνοι τη γη τους στην κυβέρνηση των ΗΠΑ. Η επιστολή γράφτηκε γύρω στο 1855, δόθηκε στη δημοσιότητα το 1976 και δημοσιεύτηκε μεταφρασμένη στα ελληνικά το 1977 στην εφημερίδα Το Βήμα..

ΣΤΟΧΟΣ

Η προβολή της αρµονικής σχέσης του ανθρώπου µε τη φύση, από τη σκοπιά µάλιστα κάποιου που παλαιότερα θεωρήθηκε άγριος και απολίτιστος, ενώ σήµερα µας διδάσκει ότι, αν ο δυτικός άνθρωπος αγαπούσε και σεβόταν τη φύση χωρίς να αδιαφορεί γι’αυτή και κυρίως χωρίς να το εκμεταλλεύεται με απληστία, θα είχε αποφευχθεί η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ   ΚΕΝΤΡΑ

Αρµονική σχέση ανθρώπου και φύσης

Σεβασµός του φυσικού περιβάλλοντος Αδιαφορία για το φυσικό περιβάλλον

Σύγκρουση των πολιτισµών

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Το κείµενο του Ινδιάνου Σιάτλ, η απάντηση του στο αίτηµα του προέδρου των Ηνωµένων Πολιτειών Αµερικής για την αγορά της γης των Ινδιάνων, προβάλλει την πλήρη διάσταση δύο πολιτισµών γύρω από το ζήτηµα της σχέσης του ανθρώπου µε τη φύση.

Από τη µια, ο πατροπαράδοτος πολιτισµός των Ινδιάνων στηριζόταν στην αρµονική και ισορροπηµένη σχέση του ανθρώπου µε τη φύση, η οποία βασιζόταν στην πεποίθηση ότι η φύση είναι ιερή και απαραβίαστη. Από την άλλη, ο πολιτισµός των λευκών, των κατακτητών της νέας ηπείρου, βασίζεται στην αντίληψη της (υπερ) εκµετάλλευσης της φύσης µε στόχο τη βελτίωση των υλικών όρων της ζωής του ανθρώπου. Ο Ινδιάνος Σιάτλ έχει επίγνωση της αδυναµίας του να προστατεύσει τη γη του, γνωρίζει επίσης ότι το αίτημα για την αγορά της γης είναι μια δικαιολογία και αντιλαµβάνεται ότι η υποταγή των Ινδιάνων στη θέληση των πανίσχυρων λευκών είναι αναπόφευκτη. Αντιτάσσεται όµως στη λογική της βίας µ’ ένα κήρυγµα ανθρώπινης αξιοπρέπειας και σεβασµού της φύσης.

Το κείµενο του Ινδιάνου Σιάτλ µάς ενδιαφέρει, επειδή αποδείχτηκε προφητικό: οι προτροπές του προς τους λευκούς να αγαπήσουν και να σεβαστούν τη γη, σήµερα γνωρίζουµε ότι δεν εισακούστηκαν. Αντίθετα, ο δυτικός πολιτισµός της ανεξέλεγκτης εκµετάλλευσης των φυσικών πόρων και της επιβολής του ανθρώπινου πολιτισµού στο φυσικό περιβάλλον οδήγησε στην οικολογική καταστροφή, τις συνέπειες της οποίας ζούμε καθημερινά .

 Μια οπτικοποιημένη παρουσίαση του μηνύματος του ινδιάνου Σιάτλ σε συνδυασμό με την ποίηση του Ν.Γκάτσου αποτελεί το παρακάτω οπτικοποιημένο υλικο!

Ειδικότερες ερμηνευτικές επισημάνσεις –σχόλια

-θα αφήσει πίσω τον μια έρημο. Ο Ινδιάνος αρχηγός προφητεύει ποια θα είναι τα τραγικά αποτελέσματα της απληστίας με την οποία ο άνθρωπος εκμεταλλεύεται το περιβάλλον και τα λόγια του επαληθεύονται σήμερα όλο και πιο δραματικά (βλ. παρακάτω, Η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος).

- ο ερνθρόδερμος είναι άγριος. «Άγριος» είναι αυτός που ζει κοντά στη φύση (στους «αγρούς»)· η λέξη, που αναφέρεται στο κείμενο τρεις φορές, δεν έχει την υποτιμητική σημασία με την οποία τη χρησιμοποιούμε σήμερα.

- θα βάλω έναν όρο. Στην αρχή ο Ινδιάνος αρχηγός δείχνει ότι ο λαός του είναι ανίσχυρος μπροστά στη στρατιωτική ισχύ των λευκών. Ωστόσο, στην τέταρτη παράγραφο, για να δεχτεί την πρόταση των λευκών, ζητάει εγγυήσεις όχι όμως για την επιβίωση του λαού του αλλά για την καλή μεταχείριση των ζώων της περιοχής και αυτό δείχνει πόσο μεγάλη σημασία δίνει στην ύπαρξη και στην επιβίωση των ζώων. Το ίδιο δείχνουν και άλλα σημεία του κειμένου, στα οποία ο Ινδιάνος υποδεικνύει ότι τα ζώα ο λευκός θα πρέπει να τα "μεταχειριστεί σαν αδέρφια τον ή ταυτίζει την παρουσία των ζώων με την ίδια τη ζωή των ανθρώπων (Μα τι μένει από τη ζωή...) καθώς αυτά μαζί με τα φυτά μοιράζονται την ίδια πνοή με τον άνθρωπο.

-Αν όλα τα ζώα φύγουν από τη μέση, ο άνθρωπος θα πεθάνει από μεγάλη εσωτερική μοναξιά. Η φράση αυτή του κειμένου θυμίζει την ανάγκη που νιώθουν πολλοί σημερινοί κάτοικοι των πόλεων να έχουν στο σπίτι τους κατοικίδια ζώα.

-ο Θεός μας είναι ο ίδιος Θεός. Με τη φράση αυτή ο Ινδιάνος αρχηγός διατυπώνει μιαν ευρεία αντίληψη για το θείο, ενώ σε άλλα σημεία του κειμένου εκφράζονται αντιλήψεις του ειδωλολάτρη Ινδιάνου που ταυτίζονται με βασικές θέσεις της χριστιανικής διδασκαλίας: το κήρυγμα της ισότητας των ανθρώπων και της αγάπης είναι ίδιο με εκείνο της χριστιανικής διδασκαλίας (...το έλεός Του μοιρασμένο απαράλλαχτα σε ερυθρόδερμους και λευκούς — ο Θεός αγαπάει όλους μας).

-Όταν μαγαρίζεις συνέχεια το στρώμα σου, κάποια νύχτα θα πλαντάξεις από τις μαγαρισιές σου. Χρήσιμο και σχετικό με τα προηγούμενα είναι το τραγούδι των Αυστραλών Midnight oil, "Our beds are burning"!

Η φράση με το γνωμικό και αλληγορικό περιεχόμενο σημαίνει ότι, αν κάποιος βλάπτει συστηματικά κάτι που το χρειάζεται, για να αποκομίσει από αυτή τη στάση του προσωρινά οφέλη, θα έρθει η στιγμή κατά την οποία θα λάβει την «αμοιβή» των ενεργειών του (παράδειγμα: όσοι βλάπτουν το φυσικό περιβάλλον καταστρέφοντας τα δάση δοκιμάζονται από πλημμύρες).

 Ενα απο τα τελευταία παραδείγματα είναι αυτό της Φουκουσίμα! 

Η αντίδραση σ αυτή την κατάσταση , της καταστροφής του περιβάλλοντος, δεν είναι ούτε απλή ούτε εύκολη να εφαρμοστεί! Σίγουρα όμως πρέπει να υπάρξει! Μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση κάνει ένας μαθητής Γυμνασίου από την Πρέβεζα.  Ο Λουκάς Λελόβας!

ΚΑΝΕ ΑΛΜΑ ΠΙΟ ΓΡΗΓΟΡΟ (ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ) ΑΠΟ ΤΗ ΦΘΟΡΑ!