Οδύσσεια α 1-173

ΡΑΨΩΔΙΑ α στίχοι 1-173

ΡΑΨΩΔΙΑ α στίχοι 1-25 (ΠΡΟΟΙΜΙΟ)

1. ΠΡΟΟΙΜΙΟ (Ορισμός και δομή του). Οι πρώτοι στίχοι κάθε επικής διήγησης αποτελούν το προοίμιο, δηλαδή την εισαγωγή, τον πρόλογο της. Ένα προοίμιο το αποτελούν τα ακόλουθα δομικά στοιχεία:

α. Η επίκληση του ποιητή στη μούσα να του δώσει έμπνευση και να τον καθοδηγήσει στο δύσκολο έργο της ποιητικής δημιουργίας (ο ποιητής έχει συναίσθηση ότι επιτελεί λειτούργημα).

β. Η διήγηση, στην οποία ο ποιητής παρουσιάζει με συντομία την υπόθεση του έπους.

γ. Η παράκληση, στην οποία ο ποιητής ζητάει από τη μούσα να του ορίσει το χρονικό σημείο από το οποίο θα αρχίσει την αφήγηση.

1.1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ ειδικότερα ο ποιητής στο συγκεκριμένο προοίμιο:

1.  προβάλλει τον κεντρικό ήρωα του έπους (τον Οδυσσέα) και επισημαίνει βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του (στίχοι 6-11) ,

2.  δίνει τη θεματογραφία του έπους,

3.  προκαταβάλλει την ηθική αρχή που διέπει τη δράση των ηρώων-προσώπων της Οδύσσειας, (βλέπε σημ. 5)

4. επικαλείται και παρακαλεί τη Μούσα.

            2. ΜΟΥΣΕΣ : Ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης. Λατρεύονταν κυρίως στον Όλυμπο και στην Πιερία. Οι Μούσες ήταν εννέα (9). Αντιστοιχεί σε κάθε μία ορισμένη τέχνη.

Κλειώ	- ιστορία	Μελπομένη	- τραγωδία	Πολυμνία	- δραματική    ποίηση
Ευτέρπη	- μουσική	Τερψιχόρη	- χορός	Ουρανία	- αστρονομία
Θάλεια	- κωμωδία	Ερατώ	- ερωτική    ποίηση	Καλλιόπη	- ηρωική   ποίηση

2.1 Η ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΙΣ ΜΟΥΣΕΣ

Πρέπει να γίνει κατανοητό γιατί ο ποιητής επικαλείται τη Μούσα. Η επίκληση στη Μούσα δεν πρέπει να θεωρηθεί μια τυπική υποχρέωση του ποιητή· υποκρύπτει μια βαθιά πίστη των αοιδών αλλά και γενικότερα των ανθρώπων της εποχής εκείνης, ότι η ποιητική δημιουργία, όπως και κάθε άλλο δημιουργικό έργο, ξεπερνούσε τις ανθρώπινες δυνατότητες και επομένως απαιτούσε την υποστήριξη κάποιας θεϊκής δύναμης.

            3. ΝΕΡΑΙΔΕΣ: Κατώτερες θεότητες που κατοικούσαν στις θάλασσες (Νηρηίδες), στις λίμνες και τα ποτάμια (Ναϊάδες), στα σπήλαια (Αντριάδες) και στα δάση (Δρυάδες).

            4. ΜΟΙΡΕΣ : Καθορίζουν το ριζικό των ανθρώπων και είναι τρεις : Κλωθώ, Λάχεση, Άτροπος.

5.Η ευθύνη των ανθρώπων για τις πράξεις τους

-      Ο ποιητής υπογραμμίζει στο προοίμιο του έπους πως οι σύντροφοι του Οδυσσέα χάθηκαν από τα δικά τους τα μεγάλα σφάλματα. Με την αιτιολόγηση αυτή ο ποιητής:

α. διαφοροποιεί (ξεχωρίζει) τον Οδυσσέα από τους συντρόφους του: εκείνοι είναι επιπόλαιοι και ασεβείς αντίθετα αυτός είναι συνετός και ευσεβής

β. διατηρεί ακέραιη την ηθική και ηγετική υπόληψη του ήρωα του

γ. κυρίως προβάλλει την άποψη που είναι κυρίαρχη όλο το έργο, ότι ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του.

-    Σύμφωνα με όσα διαβάζουμε στο κείμενο, οι σύντροφοι του Οδυσσέα έχουν οι ίδιοι την αποκλειστική ευθύνη για το κακό που τους βρήκε, επειδή παραβίασαν την αυστηρή απαγόρευση του Οδυσσέα και αγνόησαν την προειδοποίηση του ότι, αν έτρωγαν τα ζώα του Ήλιου, ο θεός θα τους τιμωρούσε. Αυτή η επιπολαιότητα και η ανευθυνότητα τους (χαρακτηρίζονται νήπιοι και μωροί) είχε ως αναμενόμενο επακόλουθο το θάνατο τους. Οι άνθρωποι λοιπόν προκαλούν μόνοι τη δυστυχία τους, που τους βρίσκει ως τιμωρία για τα αμαρτήματα τους: είναι βέβαια ελεύθεροι να κάνουν τις επιλογές τους, όμως πρέπει να είναι και έτοιμοι να δεχτούν και τις συνέπειες των λανθασμένων τους επιλογών.

Ραψωδία α 26-108

Συγκέντρωση θεών. Ο Δίας και η Ηρα, η Αθηνά, ο Ποσειδώνας, ο Ερμής

Θεματικά κέντρα:

1.      Τα θέματα που συζητούν οι θεοί στην πρώτη “αγορά" των θεών (νόστος Οδυσσέα, Αίγισθος) και η απόφαση που παίρνουν σχετικά με το κύριο θέμα της,

2.      Ο λειτουργικός ρόλος της πρώτης “αγοράς" των θεών για την εξέλιξη της πλοκής του μύθου (από αυτήν ξεκινά η αναζήτηση του Οδυσσέα από τον Τηλέμαχο και ο νόστος του Οδυσσέα και τέλος η μνηστηροφονία),

3.      Οι σχέσεις των θεών με τους ανθρώπους και των θεών μεταξύ τους και επιπλέον η γνωριμία με τους θεούς εκείνους που εμπλέκονται (Ποσειδώνας, Δίας, Αθηνά) στο νόστο του Οδυσσέα καθώς και το ρόλο που διαδραματίζει ο καθένας τους, και επιβεβαίωση της ηθικής αρχής που καθορίζει τη δράση των προσώπων στην Οδύσσεια (βλέπε επόμενη σημείωση).

ραψ α (26-97) ΜΟΙΡΑ Η προομηρική αντίληψη ήταν ότι η ζωή του ανθρώπου ελέγχεται από τους θεούς. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει τίποτε καλό ή κακό χωρίς τη θέληση τους.

Το νέο στοιχείο που εισάγει ο Όμηρος και η εποχή του είναι, ότι ο άνθρωπος έχει την δυνατότητα να δράσει και παράλληλα προς την μοίρα ή να την αγνοήσει τελείως. Από δω και πέρα όμως γίνεται υπεύθυνος των πράξεων του και υπομένει τις συνέπειες τους.

Η εύνοια της Αθηνάς (α 56-108) προς τον Οδυσσέα: φαίνεται από: α) την πρωτοβουλία που παίρνει, β) το συναισθηματικό χαρακτήρα του λόγου της, γ) την αποσιώπηση της "ύβρεως" του Οδυσσέα, και δ) την πρόταση του σχεδίου για την επιστροφή του Οδυσσέα.

α 88-95. Με τα λόγια της Αθηνάς με τα οποία εκθέτονται οι ενέργειες του Ερμή στην Ωγυγία καθώς και οι συνέπειες τους ο ποιητής δίνει ένα μέρος από το σχέδιο της Οδύσσειας. Την τεχνική αυτή, να προγραμματίζεται η πορεία του μύθου με την πρόρρηση κάποιου θεού ή το λόγο ενός ανθρώπου, τη συναντούμε και στην Ιλιάδα. (προοικονομία).

Ραψωδία α 109-173

Θεματικά κέντρα:

1.     Αρχίζει να πραγματοποιείται το σχέδιο της Αθηνάς (το μέρος που αφορά τις δικές της ενέργειες) για το νόστο του Οδυσσέα.

2.     Η φιλοξενία ως θεσμός της ομηρικής κοινωνίας.

3.     Η κατάσταση που επικρατεί στην Ιθάκη (περιγραφή της συμπεριφοράς των μνηστήρων και του Τηλέμαχου και ιδιαίτερα περιγραφή της ψυχικής κατάστασης στην οποία βρίσκεται ο Τηλέμαχος.)

4.  Γνωριμία με ορισμένα από τα αρχιτεκτονικά μέρη του ομηρικού ανακτόρου.

στιχ. 117-161. Η φιλοξενία ήταν ένας πολύ σοβαρός θεσμός[1], ο αντίστοιχος του γάμου, για τη διαμόρφωση δεσμών μεταξύ αρχόντων. Η λέξη ξένος και φιλοξενία δεν ήταν μόνο μια απλή συναισθηματική ορολογία της ανθρώπινης στοργής. Στην εποχή του Οδυσσέα οι λέξεις αυτές ήταν ειδικοί όροι που χρησιμοποιούσαν, για να δηλώσουν στενές ανθρώπινες σχέσεις, τόσο επίσημες και με τόσα δικαιώματα και υποχρεώσεις, που έμοιαζαν με το γάμο. Η ελληνική λέξη ξένος είχε διάφορες σημασίες· σήμαινε αυτόν που ερχόταν από άλλη χώρα, το φίλο, το μουσαφίρη. Αυτή η σύγχυση συμβολίζει ακριβώς τον πολυποίκιλο χαρακτήρα που είχαν οι δοσοληψίες με έναν ξένο στην αρχαία εποχή.

Η διαδικασία της ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ περιέχει τέσσερα μέρη. Την υποδοχή, την παράθεση φαγητού, τη συνομιλία, και την αναχώρηση του επισκέπτη. Στην ενότητα που εξετάζουμε περιλαμβάνονται μόνο τα δύο πρώτα μέρη. Στο τυπικό μέρος της υποδοχής υπάγεται η χειραψία, η παραλαβή του κονταριού και η τοποθέτηση του αργότερα σε ειδική θέση, η προσφώνηση, η εισαγωγή του ξένου στην αίθουσα, και η τοποθέτηση του στον θρόνο. Στο τυπικό του φαγητού υπάγεται το πλύσιμο των χεριών, η παράθεση των φαγητών, το συνεχές γέμισμα των ποτηριών με κρασί, το τραγούδι.

Η κατάσταση στην Ιθάκη

Η Οδύσσεια αρχίζει με μια μόνιμη, συγκεχυμένη και επικίνδυνη κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην πατρίδα του Οδυσσέα. Ο κύριος του σπιτιού απουσιάζει είκοσι και πλέον χρόνια και είναι αγνοούμενος τα τελευταία δέκα. Οι νεαροί ευγενείς, στην προσπάθειά τους να κερδίσουν τη βασίλισσα, έχουν εγκατασταθεί και σπαταλούν την περιουσία του σαν να ήταν αδέσποτη λεία. Ο γιος του, που πρόσφατα ενηλικιώθηκε και δεν εμπνέει ακόμη σεβασμό, κάθεται προς το παρόν μαζί με τους μνηστήρες, χωρίς να τους δημιουργεί προβλήματα. Η Πηνελόπη δεν γνωρίζει αν πρέπει να θεωρεί τον εαυτό της σε κατάσταση χηρείας και αν πρέπει να ξαναπαντρευτεί. Σύντομα ο γιος της θα αναλάβει τη διαχείριση του σπιτιού, και η παρουσία της θα είναι περιττή. Αυτό που διαπιστώνει κανείς είναι ότι λίγο θέλει για να χαθεί η πατρίδα για τον Οδυσσέα και μαζί της η γυναίκα, το υποστατικό και η βασιλεία.

Η καθημερινή ζωή στην Οδύσσεια. στιχ 101-155. Καταγράφουμε ότι οι ομηρικοί άνθρωποι α) γνωρίζουν την κατασκευή και χρήση δοράτων με χάλκινη μύτη β) γνωρίζουν την κατασκευή και χρήση πέδιλων γ) χρησιμοποιούν δέρματα βοδιών για να κάθονται δ) ανακατώνουν οίνο και νερό και πίνουν το κράμα ε) γνωρίζουν να κατασκευάζουν και να χρησιμοποιούν υψηλά ανάκτορα με κολόνες στην μέση όπου τοποθετούσαν την κονταροθήκη στ) κατασκευάζουν καλοδουλεμένα έπιπλα, αργυρά ή χρυσά σκεύη και υφάσματα η) καταναλώνουν ψωμί, άφθονα κρέατα και άλλα φαγητά.

Για το βιβλίο Οδύσσειας του μαθητή μπορείτε να δείτε εδώ

---

[1] Η ιστορική πραγματικότητα και οι κοινωνικές συνθήκες της εποχής εκείνης (πρωτόγονα μέσα συγκοινωνίας και επικοινωνίας, έλλειψη οργανωμένου συστήματος υποδοχής και διαμονής των ξένων κτλ.) επέβαλαν τη φιλοξενία ως αναγκαίο κοινωνικό θεσμό