ΕΝΟΤΗΤΑ 8η «Ένα παράδειγμα σεβασμού προς τους γονείς»

8.Α Η Παιδεία και το ήθος του Λυκούργου.

           

Ο Λυκούργος (390-324 π.Χ.) υπήρξε διαπρεπής πολιτικός και ρήτορας της Αθήνας. Εύπορος και ευγενής στην καταγωγή έλαβε επιμελημένη αγωγή και παιδεία και δέχτηκε επιδράσεις στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του από το φιλόσοφο Πλάτωνα και το ρητοροδιδάσκαλο Ισοκράτη. Τον διέκρινε η χρηστότητα και η ευσέβεια, η εντιμότητα και η ακεραιότητα, η ευθύτητα και η ειλικρίνεια Υπήρξε αυστηρή και ηθική φυσιογνωμία, που έζησε απλά και απέριττα παρά την οικονομική του άνεση.

            Ο κατά Λεωκράτους λόγος. Στη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους νικήθηκαν από τις μακεδονικές δυνάμεις του Φιλίππου και του Αλέξανδρου. Κι ενώ η Αθήνα προετοίμαζε με αγωνιώδεις προσπάθειες τις δυνάμεις, της ο Λεωκράτης, πλούσιος Αθηναίος πολίτης, λιποτάκτησε από το χρέος του· ξαναγύρισε μετά από οκτώ χρόνια νομίζοντας ότι είχε λησμονηθεί η προδοσία του. Μάλιστα συμπεριφερόταν σαν έντιμος πολίτης. Τότε (330 π.Χ.) ο Λυκούργος τον κατηγόρησε για το παλιό του αδίκημα στην εκκλησία του Δήμου «επί εσχάτη προδοσία», αλλά ο Λεωκράτης τελικά αθωώθηκε με ισοψηφία. Ο Κατά Λεωκράτους λόγος είναι φρονηματιστικό ανάγνωσμα. Σ' αυτόν αποτυπώνεται ο έντιμος και αυστηρός χαρακτήρας του ρήτορα και η προσήλωση του στο καθήκον και στην ιδέα της πατρίδας.

Το ανθολογημένο απόσπασμα περιέχει μια μυθική ιστορία με δύο κεντρικές ιδέες ηθικοδιδακτικού χαρακτήρα· επιδιώκει να προβάλλει την αγάπη και το σεβασμό που οφείλουν να έχουν τα παιδιά προς τους γονείς τους. Άλλωστε, το υπερφυσικό γεγονός (θαύμα) της σωτηρίας του γιου και του πατέρα αποδεικνύει την ευμένεια των θεών για τους ενάρετους ανθρώπους.

8.Γ ΠΑΘΗΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΑΟΡΙΣΤΟΣ

8.Γ2ΤΑ ΠΑΘΗΤΙΚΑ ΡΗΜΑΤΑ-ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ

(Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική)

Τα παθητικά ρήματα φανερώνουν ότι το υποκείμενο τους δέχεται μια ενέργεια από κάποιο άλλο πρόσωπο ή πράγμα, δηλαδή παθαίνει κάτι. Η παθητική μορφή προέκυψε από την ενεργητική σύνταξη για να εκφραστεί το πάθος του υποκειμένου. Ο μετασχηματισμός της ενεργητικής σύνταξης στην παραγόμενη παθητική λέγεται παθητικοποίηση. Αυτή γίνεται, μόνο όταν το ρήμα της αρχικής πρότασης είναι ενεργητικής σημασιολογικής διάθεσης και μεταβατικό. Κατά την παθητικοποίηση γίνονται οι ακόλουθες αλλαγές:

1. Το υποκείμενο της αρχικής πρότασης γίνεται στην παραγόμενη προθετικό σύνολο και ονομάζεται ποιητικό αίτιο.

2. Το αντικείμενο γίνεται υποκείμενο στη δεύτερη πρόταση.

3. Το ενεργητικό ρήμα τρέπεται σε παθητικό στον αντίστοιχο τύπο/ίδιου χρόνου.

1. Όταν το ρήμα είναι δίπτωτο με δύο αιτιατικές (ή με αιτιατική +γενική ή με αιτιατική + δοτική) υποκείμενο στο παθητικό ρήμα γίνεται μόνο το άμεσο αντικείμενο. Το έμμεσο παραμένει αντικείμενο και στην παθητική σύνταξη διατηρώντας την πτώση του.  Παράδειγμα: Οἱ βάρβαροι τόν Θεμιστοκλέα μεγίστων δωρεῶν ηξίωσαν.

                 Ο Θεμιστοκλῆς ηξιώθη υπό τῶν βαρβάρων μεγίστων δωρεῶν.

2. Όταν το ενεργητικό ρήμα δέχεται δύο αιτιατικές ως αντικείμενα, τότε κατά τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης στην αντίστοιχη παθητική το άμεσο αντικείμενο, που είναι η αιτιατική που δηλώνει πρόσωπο, τρέπεται σε υποκείμενο του παθητικού και η αιτιατική που δηλώνει πράγμα παραμένει αμετάβλητη. Παράδειγμα: Ο διδάσκαλος διδάσκει τόν νεανίαν τήν στρατηγίαν.       Ο νεανίας διδάσκεται υπό τοῦ διδασκάλου τήν στρατηγίαν.

8. Γ.2 ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ[1]

Το ποιητικό αίτιο είναι το αναγκαίο συμπλήρωμα του παθητικού ρήματος, Είναι δηλαδή αυτό (πρόσωπο ή πράγμα) που προκαλεί τη μεταβολή που επέρχεται στην κατάσταση του νέου υποκειμένου. Παρουσιάζεται στο λόγο με τις εξής μορφές:

α. με την πρόθεση υπό + γενική (και σπανιότερα με τις προθέσεις από, έκ, παρά, προς + γενική).

β. με απρόθετη δοτική ονόματος ή αντωνυμίας, συνήθως όταν υπάρχει ρήμα συντελικού χρόνου (παρακ., υπερσ., συντ. μέλλ.) ή ρηματικό επίθετο σε -τος και -τέος.

π.χ. Ὅ Περικλῆς στρατηγός ὑπό τῶν Ἀθηναίων ήρέθη

Τοῖς παλαιοῖς ποιηταῖς δεδήλωται τοῦτο. Ὁ ποταμός ἔστιν ήμῖν διαβατέος.

Παρατήρηση :Το ποιητικό αίτιο στη νέα ελληνική μεταφράζεται με από+ αιτιατική.

8.Γ.ΠΑΘΗΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΑΟΡΙΣΤΟΣ-ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ (ΑΣΚΗΣΕΙΣ)

1. Να συμπληρωθούν οι ακόλουθες προτάσεις με τους κατάλληλους τύπους παθητικών χρόνων των ρημάτων που είναι στην παρένθεση και να επισημανθεί το ποιητικό αίτιο, όπου υπάρχει:

α) Ἐνῷ αἱ ἄλλαι παρθένοι ………………(διασῴζομαι, ορ. παθ. αόρ.) τὴν Περσεφόνην ἡ γῆ κατέπιεν.

β) Ἐβούλετο ………………(πείθομαι, απαρ. παθ. αόρ.) τοῖς φρονίμως κρίνουσιν.

γ) Τίς οὐκ ἄν ……………… (ὀργίζομαι, μτχ. παθ. αόρ.) ἰδὼν ἄνδρα σύμμαχον……………… (ὑβρίζομαι, μτχ. παθ. αόρ.);

δ) ………………… (πορεύομαι, προστ. παθ. αόρ.) οὖν παῖδες, πρὸς τὴν μητέρα καὶ ταῦτα ἀγγείλατε αὐτῇ.

ε) Ἤλπιζον …………………(κηρύττομαι, απαρ. παθ. μέλλ.) πάντα ταῦτα τοῖς Κύρου στρατιώταις.

στ) Ἐὰν ὑφ’ ἡμῶν τοῦτο ………………(πράττομαι, υποτ. παθ. αόρ.), οὐδεὶς τῶν θεῶν ἔσται ἡμῖν εὐμενής.

ζ) ……………… (διδάσκομαι, προσ. παθ. αόρ.) δὲ καὶ τοῖς παισίν.

η) Ταῦτα Θεμιστογένει …………………(γράφομαι, ορισ. παθ. παρακ.).

θ) Οὕτω πράττων, σὺ ὑπὸ πάντων καλὸς κἀγαθὸς …………………(ὀνομάζομαι, ορ. παθ. μέλλ.).

ι) Ὁ δὲ Ἰησοῦς ……………… (ἀποκρίνομαι, μτχ. παθ. αόρ.) τῷ Πιλάτῳ λέγει αὐτῷ.

2. Να μετατραπεί η ενεργητική σύνταξη σε παθητική στα επόμενα παραδείγματα:

α) Οἱ Πλαταιεῖς τοὺς τριακοσίους ἐφόνευσαν.

β) Κῦρος τοὺς τοξότας ἔταξε παρὰ τῷ ποταμῷ.

γ) Οὗτος τὴν πόλιν ἔσωσε καὶ ἡμᾶς.

δ) Οἱ λόγοι ἐκείνου ἐτάραξαν τὰς ψυχὰς τῶν συμμάχων.

ε) Ζεὺς ἔπλασε τὸν ἄνθρωπον γυμνὸν καὶ ἀνυπόδητον.

            Παράλληλο κείμενο 8^ης ενότητας (Διόδωρος Σικελιώτης)-Μετάφραση.

            Όταν οι Έλληνες τους άφησαν να φύγουν με συνθήκη και αφού επέτρεψαν στον καθένα να πάρει [μαζί του] όσα από τα προσωπικά του μπορούσε, όλοι οι άλλοι πήραν ασήμι ή χρυσάφι ή κάποιο από τα άλλα πολύτιμα αντικείμενα και μόνο ο Αινείας, αφού σήκωσε στους ώμους του τον πατέρα του που ήταν σε βαθιά γεράματα, το μετέφερε έξω. Επειδή θαυμάστηκε γι' αυτήν την πράξη του από τους Έλληνες, του δόθηκε το δικαίωμα να διαλέξει πάλι όποιο ήθελε από τα πράγματα του σπιτιού του.

Και καθώς αυτός προτίμησε τα πατρικά ιερά, συνέβη να επαινεθεί ακόμη περισσότερο η αρετή του η οποία επιδοκιμάστηκε και από τους εχθρούς. Γιατί ο άνθρωπος φάνηκε ότι στους πιο μεγάλους κινδύνους είχε φροντίσει πάρα πολύ και για το σεβασμό προς τους γονείς και για την ευσέβεια προς τους θεούς.

---

[1] Βλέπε Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Α, Β, Γ Γυμνασίου, σελ.51, ΟΕΔΒ, ΑΘΗΝΑ, 2007