17 του Νοέμβρη 1973 (Χαράματα)

Κύπρου Χρυσάνθη

17 του Νοέμβρη 1973 (Χαράματα)

Γραμμένο με αφορμή την εξέγερση των φοιτητών στο Πολυτεχνείο και την καταστολή
της από τις δυνάμεις των συνταγματαρχών, το ποίημα του Κύπριου Κύπρου Χρυσάνθη αναφέρεται στην «επόμενη ημέρα», δηλαδή στην ημέρα που ακολουθεί ύστερα από την εισβολή των τάνκς και τη δολοφονία των φοιτητών.

Θέμα του ποιήματος είναι η εικόνα του χώρου γύρω από το Πολυτεχνείο λίγες ώρες ύστερα από την καταστολή της εξέγερσης των φοιτητών με την επέμβαση των τανκς στις 17-11-1973 καθώς και ο πόθος του λαού για την απαλλαγή από το δικτατορικό καθεστώς. Το μεγαλύτερο μέρος του περιγράφει την εικόνα που εμφανίζουν οι γύρω από το Πολυτεχνείο δρόμοι αλλά και γενικότερα η Αθήνα, μετά τις συμπλοκές και την καταστολή της φοιτητικής εξέγερσης.

Επιμέρους θεματικά κέντρα

♦     Νεολαία και αγώνες για την ελευθερία.

♦     Δικτατορίες και καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

♦     Απότιση φόρου τιμής σε ανθρώπους και γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Το 1967 είχε εγκαθιδρυθεί στην Ελλάδα δικτατορικό καθεστώς από μια χούντα συνταγματαρχών, που κυβέρνησαν τη χώρα ως το 1974. Το Νοέμβριο του 1973 οι φοιτητές (στη Νομική Σχολή της Αθήνας και στη συνέχεια στο Πολυτεχνείο - αλλά και στη Θεσσαλονίκη) οργάνωσαν το Νοέμβριο του 1973 εξέγερση κατά του καθεστώτος, την οποία οι δικτάτορες κατέπνιξαν τη νύχτα της 17^ης Νοεμβρίου εισβάλλοντας με τανκς στο προαύλιο του Πολυτεχνείου (μέσα στους χώρους του οποίου είχαν βρει καταφύγιο και είχαν οργανωθεί οι φοιτητές) και παραβιάζοντας έτσι το πανεπιστημιακό άσυλο. Η ένοπλη αυτή επίθεση κατά των ανυπεράσπιστων φοιτητών είχε πολλά θύματα από αυτούς και γι' αυτό ο ποιητής τη χαρακτηρίζει «νύχτα φονική». Παράλληλα ωστόσο χαρακτηρίζει τη 17η Νοεμβρίου και «μεγάλη μέρα», γιατί η μέρα αυτή καθιερώθηκε ως σύμβολο της αντίστασης του λαού κατά του δικτατορικού καθεστώτος. Το ποίημα αναφέρεται στην αυγή της επόμενης μέρας: στις ώρες που ακολούθησαν ύστερα από την επέμβαση του στρατού και την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης.

Ο άδειος χώρος και τα συναισθήματα

Από την αρχή του ποιήματος και σε μεγάλη έκταση δίνεται η εικόνα του χώρου την αυγή, μετά την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης των φοιτητών του Πολυτεχνείου. Η εικόνα αυτή εκφράζει έμμεσα (με συμβολικό τρόπο) και κάποια συναισθήματα του ίδιου του αφηγητή ή των πολιτών για τη θυσία των νέων

Οι εικόνες

- Πρώτα παρουσιάζεται η ερημιά και η τρομαχτική ησυχία των δρόμων και των άλλων χώρων {γυμνά δέντρα - χώροι αδειανοί - γυμνά δέντρα — Συχάζει η τυραγνοπατημένη πόλη). Στη συνέχεια δίνονται ακουστικές και κινητικές εικόνες των έμψυχων: οι λιγοστοί άνθρωποι που κυκλοφορούν στους δρόμους (η εικόνα δίνεται μετωνυμικά[1]: λιγοστά βήματα αντί λιγοστοί άνθρωποι και με τη φράση ξέπνοοι οι λογής ήχοι, αραιοι)' οι σκύλοι αλυχτούν, κάποιοι αγωνιστές γράφουν αντιδικτατορικά συνθήματα στους τοίχους, ενώ κάποιοι άλλοι βρίσκονται κλεισμένοι στα σπίτια τους.

Τα συναισθήματα

Η ησυχία και η ερημιά του χώρου εκφράζει την ψυχική ερημιά και τη θλίψη για τη θυσία των φοιτητών αλλά και το φόβο των πολιτών, που ζουν κάτω από το στυγνό καθεστώς {γυμνά δέντρα — χώροι αδειανοί — λιγοστά βήματα — ξέπνοοι οι λογής ήχοι, αραιοί — Συχάζει η τυραγνοπατημένη πόλη)' το φόβο συμβολίζουν τα γαβγίσματα των σκυλιών καθώς και οι κλειστές και οι μανταλωμένες πόρτες των σπιτιών, πίσω από τις οποίες έβρισκαν καταφύγιο οι πολίτες. Τέλος τα συναισθήματα της θλίψης και του φόβου υποδηλώνουν οι φράσεις Στάζει τ' αγιάζι μέσα μας και Πίσω απ' τις μανταλωμένες πόρτες, βαριανασαίνουν οι καρδιές.

Ωστόσο, στην τελευταία στροφή το κλίμα αλλάζει με την ευχή να μην πάει χαμένη η θυσία των παιδιών, αλλά να γίνει αφε­τηρία για την απελευθέρωση της Αθήνας και της Ελλάδας από τη δικτατορία των συνταγ­ματαρχών. Στόχος που τελικά έγινε πραγματικότητα, γι’ αυτό και τα γεγονότα του Πολυτεχνείου αποτελούν σταθμό στη μεταπολεμική ελληνική ιστορία.

ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΠΑΕΙ ΧΑΜΕΝΟ

---

[1] Μετωνυμία λέγεται ένα σχήμα λόγου κατά το οποίο μία έννοια εκφράζεται με λέξη που έχει άλλη σημασία, η οποία όμως σχετίζεται στενά με την πρώτη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση σημαίνει η λέξη που φανερώνει εκείνο που περιέχει κάτι, αντί για τη λέξη που δηλώνει το περιεχόμενό του ή αντιστρόφως, π.χ.:

τον ζηλεύει η πόλη (= οι κάτοικοι της πόλης),/δοκιμάσαμε διάφορα πιάτα (=φαγητά),/τον είδα εκεί στα λαχανικά (= στο μέρος της αγοράς όπου πουλούν τα λαχανικά),