6η ΕΝΟΤΗΤΑ Ν. ΓΛΩΣΣΑΣ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ 6^η ΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ  ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΟΥ

6.Α Κείμενο Οι δημιουργικές δραστηριότητες

Εκτός από τις ποικίλες υποχρεώσεις που το άτομο έχει στην καθημερινή του ζωή (επαγγελματικές, οικογενειακές, οικονομικές κ.λπ.), συχνά επιζητά να διοχετεύει ένα μέρος του ελεύθερου χρόνου του σε κάποιες δημιουργικές δραστηριότητες που είτε του προσφέρουν εκτόνωση και ξεκούραση είτε το διασκεδάζουν είτε αποτελούν ευκαιρία για διεύρυνση των πνευματικών του οριζόντων, για ανάπτυξη της δημιουργικότητας του ή της κοινωνικότητας του ή ακόμα για ευαισθητοποίηση πάνω σε ποικίλα θέματα και προβλήματα της σύγχρονης ζωής.

Το με ποιες δραστηριότητες επιλέγει το άτομο να ασχοληθεί εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως:

-     τη μόρφωση του'

-     τα ενδιαφέροντα και τα ταλέντα του'

-     τις συνήθειες του'

-     τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες που του προσφέρει το περιβάλλον στο οποίο ζει-

-     την οικονομική του κατάσταση" και το χρόνο που διαθέτει.

Είδη δημιουργικών δραστηριοτήτων

Υπάρχουν πολλά πράγματα με τα οποία το άτομο μπορεί να ασχοληθεί δημιουργικά, όπως: - η μελέτη βιβλίων. Τα βιβλία προσφέρουν γνώσεις, εξάπτουν τη φαντασία, μας ταξιδεύουν σε κόσμους γοητευτικούς και μας δίνουν τη δυνατότητα να βιώσουμε έντονες συγκινήσεις και ποικίλα συναισθήματα. η επαφή με την τέχνη. Το θέατρο, ο κινηματογράφος, ο χορός, η μουσική κ.λπ. φέρνουν σε επαφή τον άνθρωπο με το ωραίο, καλλιεργούν την ευαισθησία του, του χαρίζουν στιγμές αισθητικής απόλαυσης και χαράς, του μεταδίδουν εμπειρίες και τον βοηθούν να σκεφτεί για τη ζωή, τις θετικές και τις αρνητικές πλευρές της'

-     η επαφή με τη φύση είτε σε ατομικό επίπεδο είτε με τη συμμετοχή σε κάποια περιβαλλοντική οργάνωση. Στην πρώτη περίπτωση το άτομο απολαμβάνει την ηρεμία, τη γαλήνη και την αναζωογόνηση που προσφέρει η επαφή με τις ομορφιές της φύσης, ενώ στη δεύτερη γνωρίζει το περιβάλλον του, αποκτά οικολογι­κή συνείδηση και ενεργοποιείται με στόχο την προστασία της φύσης από τους κινδύνους που την απειλούν.

-     ο αθλητισμός. Η ενασχόληση με τον αθλητισμό βοηθά τον άνθρωπο να εκτονωθεί και να ανανεώσει τις δυνάμεις του, ενώ ταυτόχρονα τον φέρνει σε επαφή με άλλους ανθρώπους και τον καλλιεργεί ψυχικά και πνευματικά.

-     τα ταξίδια και οι εκδρομές: Με τα ταξίδια το άτομο αλλάζει παραστάσεις, ξεφεύγει από τη ρουτίνα της καθημερινότητας και γνωρίζει άλλους τόπους, λαούς και πολιτισμούς.

-     η ερασιτεχνική ενασχόληση με κάποιο αντικείμενο (κατασκευές, συλλογές, ψάρεμα κ.λπ.). Τέτοιες δραστηριότητες προσφέρουν ικανοποίηση στον άνθρωπο, του δίνουν τη δυνατότητα να αναπτύξει τα ενδιαφέροντα και τα ταλέντα του και τον κάνουν να νιώθει δημιουργικός.

-     επισκέψεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, που βοηθούν να γνωρίσουμε σε βάθος την καλλιτεχνική δημιουργία του παρελθόντος και του παρόντος και να συνειδητοποιήσουμε την ευθύνη που έχουμε να την τιμούμε και να την προστατεύουμε αφού αποτελεί κομμάτι του πολιτισμού μας.

-     οι κοινωνικές δραστηριότητες με τη συμμετοχή σε οργανώσεις, συλλόγους ή ομάδες που ασχολούνται με διάφορα κοινωνικά προβλήματα και την προσφορά βοήθειας σε κοινωνικές ομάδες που πάσχουν, όπως άτομα με ειδικές ανάγκες, ηλικιωμένοι, άποροι, πρόσφυγες κ.λπ. Η εθελοντική εργασία με τη συμμε­τοχή σε τέτοιες οργανώσεις βοηθά το άτομο να συνειδητοποιήσει τις ευθύνες που έχει ως μέλος του κοινωνικού συνόλου και να γευθεί την πληρότητα και την ψυχική και ηθική ικανοποίηση που προσφέρει η ανιδιοτελής βοήθεια προς το συνάνθρωπο.

            Το παιχνίδι μια μορφή δημιουργικής δραστηριότητας αποτελεί και το παιχνίδι. Το παιχνίδι παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού, γιατί:

-     καλλιεργεί τη φαντασία, την κρίση και τη δημιουργικότητα του'

-     το βοηθά να ανακαλύψει και να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του'

-     του προσφέρει χαρά και απόλαυση.

Ειδικά τα ομαδικά παιχνίδια συμβάλλουν στην κοινωνικοποίηση του παιδιού, δηλαδή βοηθούν στην ομαλή ένταξη του στην κοινωνία, εφόσον:

-           καλλιεργούν το ομαδικό πνεύμα, τη συνεργασία και αισθήματα αλληλεγγύης και συναδελφικότητας.

6.Β ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ -ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΥ

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΠΤΩΣΕΩΝ

6.Β.1 ΟΙ ΠΤΩΣΕΙΣ ΩΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ
Ονομαστική (απαντά στην ερώτηση ποιος)	α) υποκείμενο των ρημάτων π.χ. Ο παππούς ήταν γεωργός.
	β) κατηγορούμενο του υποκειμένου* π.χ. Ο παππούς ήταν γεωργός.
Γενική (απαντά στην ερώτηση  ποιανού / τίνος)	α) αντικείμενο ορισμένων μεταβατικών ρημάτων π.χ. Τα λαχανικά δεν του αρέσουν. β) έμμεσο αντικείμενο δίπτωτων ρημάτων π.χ. Χάρισε της κοπέλας ένα δαχτυλίδι. γ) γενική προσωπική* π.χ. Του ήταν αδύνατο να το κάνει αυτό. - Να μου προσέχεις τα παιδιά. δ) γενική κατηγορηματική* π.χ. Το σπίτι είναι του πατέρα του. ε) επιρρηματικός προσδιορισμός χρόνου, ποσού, αιτίας, τρόπου, αποτελέσματος* π.χ. Δε θα είναι εδώ του  χρόνου. - Ντύνεται της μόδας.
Αιτιατική (απαντά στην ερώτηση ποιον/ τι)	α) αντικείμενο των περισσότερων μεταβατικών ρημάτων π.χ. Αυτός έσπασε την καρέκλα. β) άμεσο ή έμμεσο αντικείμενο δίπτωτων ρημάτων* π.χ. Ο Γιάννης μαθαίνει τον Πέτρο χορό. γ) κατηγορούμενο του αντικειμένου* π.χ. Τον διόρισαν δάσκαλο. δ) επιρρηματικός προσδιορισμός τόπου, χρόνου, σκοπού, ποσού, μέσου* π.χ. Θα πάει φυλακή πολλά χρόνια. - Βγήκε βόλτα. - Έφυγε τα χαράματα

Ορισμός. Πτώσεις είναι οι διάφορες μορφές που παίρνει στο λόγο μια κλιτή λέξη (εκτός  του ρήματος) - συγκεκριμένα το άρθρο, το ουσιαστικό, το επίθετο, η αντωνυμία  και η μετοχή (της παθητικής φωνής).

Οι πτώσεις είναι τέσσερις (στον ενικό και στον πληθυντικό αριθμό): α) η ονομαστική, η οποία είναι η πτώση που μεταχειριζόμαστε απαντώντας στην ερώτηση ποιος. π.χ. Ο ήλιος λάμπει.

Η μικρή βάρκα βούλιαξε. Κάποια παιδιά φώναξαν.

β) η γενική, η οποία είναι η πτώση που μεταχειριζόμαστε απαντώντας στην ερώτηση τίνος/ποιανού. π.χ. Το φως του ήλιου μάς τύφλωσε. Το κουπί της μικρής βάρκας έσπασε. Ακούστηκαν οι κραυγές κάποιων παιδιών.

 γ) η αιτιατική, η οποία είναι η πτώση που μεταχειριζόμαστε απαντώντας στην ερώτηση ποιον/ τι. π.χ. Κοίταξε τον ήλιο.

δ) η κλητική[1], η οποία είναι η πτώση που μεταχειριζόμαστε όταν καλούμε ή προσφωνούμε κάποιον, π.χ. Ήλιε, εσύ που λάμπεις στον ουρανό... Παιδιά, πού πάτε;

• Ο ρόλος[2] της πτώσης είναι, γενικά, η σύνδεση του ονόματος (που βρίσκεται στη συγκεκριμένη πτώση) με το στοιχείο της πρότασης (ρήμα, άλλο όνομα κ.λπ.) από το οποίο εξαρτάται το όνομα αυτό.

6.Β.2 ΟΙ ΠΤΩΣΕΙΣ ΩΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΥ

Ο πτώσεις μπορεί να μην εξαρτώνται από το ρήμα της πρότασης, αλλά από ένα άλλο όνομα (κατά κανόνα ουσιαστικό), οπότε δηλώνουν τη σχέση που μπορεί να έχουν οι ονοματικές φράσεις (ΟΦ) μεταξύ τους.

π.χ. εκείνη τη μέρα, τη Δευτέρα ->η ΟΦ τη Δευτέρα προσδιορίζει την ΟΦ εκείνη τη μέρα.

η ζωή του ανθρώπου -* η ΟΦ του ανθρώπου προσδιορίζει την ΟΦ η ζωή. Επομένως, ένα ουσιαστικό μπορεί συχνά να συνδέεται με κάποιο άλλο ουσιαστικό συμπληρώνοντας/προσδιορίζοντας την έννοια του. Στην περίπτωση αυτή το ουσιαστικό λειτουργεί ως ονοματικός προσδιορισμός και έχει δύο μορφές: α) Ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, όταν βρίσκεται στην ίδια πτώση με το ουσιαστικό που προσδιορίζει.

π.χ. Εκείνη τη μέρα, τη Δευτέρα, άρχισαν όλα. (Η ΟΦ τη Δευτέρα προσδιορίζει την ΟΦ εκείνη τη μέρα και βρίσκεται στην ίδια πτώση με αυτή, στην αιτιατική.) β) Ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, όταν βρίσκεται σε διαφορετική πτώση από το ουσιαστικό που προσδιορίζει.

π.χ. Η ζωή του ανθρώπου είναι πολύπλευρη. (Η ΟΦ του ανθρώπου προσδιορίζει την ΟΦ Η ζωή και βρίσκεται σε διαφορετική πτώση από αυτή, σε γενική.)

Τα είδη των ομοιόπτωτων ονοματικών προσδιορισμών

Ομοιόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί είναι η παράθεση και η επεξήγηση.

!  Παράθεση λέγεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός που χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει με ακρίβεια ένα ουσιαστικό αποδίδοντας του ένα ιδιαίτερο και γνωστό γνώρισμά του ή για να το χαρακτηρίσει κάπως.

 π.χ. Τηλεφώνησε η κ. Λαζάρου, η φαρμακοποιός.

            (Προσδιορίζει το όνομα η κ. Λαζάρου αποδίδοντας του ένα ιδιαίτερο και γνωτό γνώρισμα, το ότι είναι φαρμακοποιός.)

Η παράθεση:

•           Συχνά συνοδεύεται από επίθετο (επιθετικό προσδιορισμό) ή από γενική πτώση ουσιαστικού ή αντωνυμίας (συνήθως κτητικής), π.χ. Το Λούβρο, το γνωστό μουσείο, βρίσκεται στο Παρίσι.

Σε λίγο φτάσαμε στην Πάτρα, την πρωτεύουσα της Αχαΐας. Ο Γιώργος, ο αδελφός του, σπουδάζει γιατρός.

•           μπορεί να αναλυθεί σε δευτερεύουσα αναφορική πρόταση. π.χ. Επισκεφτήκαμε και τον πύργο του Άιφελ, το σύμβολο του Παρισιού. (= που είναι το σύμβολο...)

•           χωρίζεται από την ονοματική φράση που προσδιορίζει με κόμμα.

Επεξήγηση λέγεται ο ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός που χρησιμοποιείται για να διασαφηνίσει, να διευκρινίσει το ουσιαστικό που προσδιορίζει, όταν έννοια του είναι γενική και κάπως αόριστη, π.χ. Μαζί μας ήρθε και μια φίλη μου, η Κατερίνα

(Το όνομα η Κατερίνα διασαφηνίζει το ουσιαστικό φίλη, εξηγεί δηλαδή ποια ήταν η φίλη μου που ήρθε μαζί μας.)

Η επεξήγηση:

•           εκτός από ουσιαστικά, προσδιορίζει και άλλα μέρη του λόγου (συνήθως δεικτικές αντωνυμίες).

π.χ. Αυτό ήθελαν να μάθουν όλοι, την αλήθεια.

(Το ουσιαστικό την αλήθεια προσδιορίζει την αντωνυμία αυτό, εξηγώντας ποιο είναι «αυτό» που ήθελαν να μάθουν όλοι.)

•           συνοδεύεται συχνά από επίθετο ή από γενική πτώση ουσιαστικού ή αντωνυμίας (συνήθως κτητικής).

π.χ. Άρπαξε το πρώτο πράγμα που βρήκε μπροστά του, ένα μεγάλο μαχαίρι. Όλοι αυτό πρόσεξαν, το πανάκριβο δαχτυλίδι της.

Έμαθαν για το τρομερό γεγονός, την καταστροφή του μνημείου, κι αναστατώθηκαν πολύ.

•           μπορεί να συνοδεύεται από τη λέξη δηλαδή.

π.χ. Όλοι οι μαθητές αυτό περίμεναν, δηλαδή την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων.

•           όπως και η παράθεση, χωρίζεται με κόμμα από την ονοματική φράση που προσδιορίζει.

Διάκριση παράθεσης - επεξήγησης

Για να ξεχωρίζουμε την παράθεση από την επεξήγηση, και το αντίστροφο, πρέπει

να έχουμε υπόψη μας ότι:

> στην παράθεση, από μια λέξη με μερικότερη (ειδικότερη) έννοια πηγαίνουμε σε μια άλλη λέξη με γενικότερη έννοια που χαρακτηρίζει την πρώτη.

π.χ. Θα έρθει και ο Βασίλης, ο καλύτερος του φίλος.

ειδική έννοια    παράθεση: γενική έννοια

πηγαίνουμε Επομένως:    Παράθεση                               από το ειδικό στο γενικό

> στην επεξήγηση, αντίθετα, από μια λέξη με έννοια γενικότερη πηγαίνουμε σε μια άλλη λέξη με έννοια μερικότερη (ειδικότερη) που επεξηγεί την πρώτη, π.χ. Θα έρθει και ο καλύτερος του φίλος, ο Βασίλης.

                                                                                                                 γενική έννοια        επεξήγηση: μερική έννοια

Επομένως: Επεξήγηση             (από το γενικό στο ειδικό).

> η παράθεση μπορεί να αναλυθεί σε δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, ενώ στην επεξήγηση μπορεί να εννοηθεί η λέξη δηλαδή.

π.χ. Θα έρθει και ο Βασίλης, ο καλύτερος του φίλος. (= που είναι ο καλύτερος του φίλος -> παράθεση) Θα έρθει και ο καλύτερος του φίλος, ο Βασίλης. (= δηλαδή ο Βασίλης -> επεξήγηση)

.•••6.Δ Παράγραφος-Ιlλαγιότιτλοι

Πλαγιότιτλος είναι η περίοδος/πρόταση με την οποία αποδίδουμε σύντομα και περιεκτικά το νόημα μιας παραγράφου.

Για να είναι εύστοχος ο πλαγιότιτλός μας, θα πρέπει κατά την επεξεργασία μιας παραγράφου, αφού σημειώσουμε τα βασικά της μέρη (θεματική περίοδος/πρόταση, λεπτομέρειες/σχόλια, κατακλείδα[3]), να εντοπίσουμε τις βασικές λέξεις, τις λέξεις-κλειδιά, που ουσιαστικά προβάλλουν τα κύρια νοήματα-ιδέες της παραγράφου.

Ετσι, στο Κείμενο 3 της 6^ης ενότητας (σελ.102):

•    οι λέξεις-κλειδιά της παραγράφου θα μπορούσαν να είναι οι εξής: ενστάσεις, η σημαντικότερη ένσταση, ηθική πλευρό, Οι Αμερικανοί, Αραβες τρομοκράτες, απόπειρα προπαγάνδας.

•    ο πλαγιότιτλός της θα μπορούσε να είναι ο εξής: Οι ενστάσεις σχετικά με το παιχνίδι, με σημαντικότερη αυτή που αφορά την προπαγάνδα που γίνεται υπέρ των Αμερικανών.

---

[1] Η κλητική πτώση δεν έχει συνδετικό ρόλο, αλλά χρησιμοποιείται μόνο σε προσφωνήσεις, παρακλήσεις κ.λπ., οπότε δεν έχει άλλη συντακτική λειτουργία.

[2] Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι οι πτώσεις φανερώνουν το συντακτικό ρόλο του ουσιαστικού μέσα στην πρόταση

[3] Για τη δομή της παραγράφου βλέπε και Σημειώσεις Νεοελληνικής Γλώσσας Α Γυμνασίου σελ.5-7