ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ 1η ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ Ν.ΓΛΩΣΣΑΣ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ 1^η ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΜΕΡΕΣ Σ’ ΕΝΑ ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

1.Β1. Τα οπτικά και τα ακουστικά μηνύματα - Η επικοινωνία

-           Με τις αισθήσεις μας και κυρίως με την όραση και την ακοή δεχόμαστε κάθε στιγμή πληροφορίες από το (φυσικό και κοινωνικό) περιβάλλον. Οι πληροφορίες αυτές δεν είναι απλές εικόνες ή ήχοι, αλλά σημαίνουν και κάτι, είναι ενδείξεις, που τις ερμηνεύουμε (εξηγούμε) με τη σκέψη μας. Δηλαδή παίρνουμε με αυτές ένα μήνυμα.

Αν λοιπόν χρησιμοποιήσουμε τις αισθήσεις μας, θα δεχτούμε ένα πλήθος από μηνύματα, με τα οποία επικοινωνούμε με τον κόσμο που μας περιβάλλει. Επομένως, για να υπάρξει επικοινωνία, βασική προϋπόθεση είναι η παρουσία μηνύματος. Η επικοινωνία δηλαδή δεν είναι τίποτε άλλο παρά μεταβίβαση (και ερμηνεία) μηνυμάτων.

Με τον όρο επικοινωνία εννοούμε την ανταλλαγή μηνυμάτων, την "εκπομπή" δηλαδή εκ μέρους του ομιλητή (πομπού) και τη "λήψη" εκ μέρους του ακροατή (δέκτη) διαφόρων μηνυμάτων με τα οποία πραγματοποιείται η συνεννόηση μεταξύ των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας.(δηλαδή μιας ομάδας ατόμων που μιλούν την ίδια γλώσσα).

1.Β2.   Οι κώδικες επικοινωνίας

-        Η «επικοινωνία» με το φυσικό περιβάλλον είναι μονόπλευρη, γιατί το περιβάλλον είναι μόνο πομπός και ο άνθρωπος μόνο δέκτης «μηνυμάτων» του περιβάλλοντος. Υπάρχουν όμως και μηνύματα που εκπέμπονται από ανθρώπους και γίνονται δεκτά από άλλους ανθρώπους, οι οποίοι με τη σειρά τους μπορούν να γίνουν και αυτοί πομποί, οπότε η επικοινωνία είναι αμφίδρομη. Για να μπορούν οι άνθρωποι να εκπέμπουν και να δέχονται μηνύματα, δηλαδή να ανταλλάσσουν πληροφορίες και να συνεννοούνται μεταξύ τους, επινόησαν κάποιες οπτικές και ακουστικές ενδείξεις συμβατικές (συμφωνημένες και καθιερωμένες από αυτούς), δηλαδή κάποια σχήματα, χρώματα, εικόνες, ήχους κ.ά., με τις οποίες δίνουν και παίρνουν μηνύματα: πληροφορίες, προτροπές, απαγορεύσεις κ.ά. Αυτές οι συμβατικές ενδείξεις λέγονται σήματα ή σύμβολα (π.χ. ένα σήμα της Τροχαίας ή ένα σύμβολο των μαθηματικών).

-       Ένα συγκεκριμένο σύνολο από σήματα και σύμβολα (με μια λέξη: σημεία) χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους για την επικοινωνία τους σε ένα συγκεκριμένο τομέα της δραστηριότητας τους (για παράδειγμα στη μουσική) και αποτελούν ένα σύστημα ή έναν κώδικα επικοινωνίας. Ένα από αυτά τα συστήματα επικοινωνίας είναι η συνεννόηση με νοήματα, μορφασμούς και κινήσεις (η «μιμόγλωσσα») και ένα άλλο, πιο προχωρημένο, η συνεννόηση με τους ήχους του έναρθρου λόγου (η γλώσσα). Βέβαια, δε χρησιμοποιούν όλοι οι άνθρωποι την ίδια κίνηση για να δηλώσουν το «όχι» ούτε την ίδια λέξη για να δηλώσουν το «ναι» και επομένως οι κώδικες επικοινωνίας ενδέχεται να διαφέρουν από τόπο σε τόπο και από ομάδα σε ομάδα.

-       Σημεία είναι γενικά τα στοιχεία που απαρτίζουν ένα μήνυμα, μια μορφή έκφρασης, μια οποιαδήποτε μορφή επικοινωνίας. Επομένως υπάρχουν διάφορα είδη σημείων όπως διαφορετικά είναι και τα είδη των μηνυμάτων. Τα διάφορα είδη σημείων συγκροτούν σημειακά συστήματα. (κώδικες) Τέτοια συστήματα είναι η γλώσσα , η μουσική, η ζωγραφική, η γλώσσα των τυφλών, τα σήματα Μορς, η αρχιτεκτονική, η αριθμητική, τα σήματα της τροχαίας κτλ.

Ο γλωσσικός κώδικας - Η γλωσσική επικοινωνία

-       Ο πιο σημαντικός κώδικας επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους είναι ο γλωσσικός κώδικας, που έχει για σημεία τις λέξεις. Τα σημεία αυτά είναι ηχητικά. Όταν όμως επικοινωνούμε με το γραπτό λόγο, τα σημεία είναι οπτικά.

-       Με τις λέξεις οι άνθρωποι επικοινωνούν, δηλαδή στέλνουν και δέχονται μηνύματα (γλωσσική επικοινωνία).

Αυτός που κάθε φορά στέλνει μηνύματα με το λόγο λέγεται ομιλητής ή πομπός. / Αυτός που κάθε φορά δέχεται μηνύματα με το λόγο λέγεται ακροατής ή δέκτης.

ΟΡΙΣΜΟΣ. Η γλώσσα είναι ένας κώδικας επικοινωνίας, ένα σύστημα σημείων (τα σημεία της γλώσσας είναι οι λέξεις) με το οποίο τα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας στέλνουν και δέχονται μηνύματα, δηλαδή επικοινωνούν.

-           Οι άνθρωποι επικοινωνούν με το λόγο είτε προφορικά (προφορική γλωσσική επικοινωνία) είτε γραπτά (γραπτή γλωσσική επικοινωνία). Έτσι, υπάρχει:

α. ο προφορικός λόγος (στις συζητήσεις, στο θέατρο, στις αγορεύσεις, στο ραδιόφωνο κτλ.) και

β. ο γραπτός λόγος, ο λόγος δηλαδή που αποδίδεται με γραπτά σημεία (στα βιβλία, στα περιοδικά, στις εφημερίδες κτλ.).

Θεωρητικά, η επικοινωνία είναι επιτυχημένη όταν η πληροφορία που προσλαμβάνεται είναι ίδια με αυτή που στάλθηκε. Στην πράξη, όμως, υπάρχουν πολλοί παράγοντες[1] που μειώνουν την αποτελεσματικότητα της μετάδοσης.

ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Στην εποχή μας πολύ συχνά συναντάμε κείμενα που δε χρησιμοποιούν μόνο το γλωσσικό κώδικα για να μεταδώσουν το μήνυμα τους, αλλά και πλήθος σήματα άλλων κωδίκων. Η ανάπτυξη της ηλεκτρονικής τεχνολογίας, η οποία παρέχει νέες δυνατότητες παραγωγής κειμένων, συμβάλλει στην όλο και μεγαλύτερη μετακίνηση προς οπτικές μορφές αναπαράστασης των «πραγμάτων» και στην ευκολότερη χρήση ποικίλων και διαφορετικών κωδίκων στο ίδιο κείμενο. Έτσι, η γλώσσα σήμερα ως γραπτός λόγος υπάρχει πια σε ένα πολυτροπικό τοπίο, δηλαδή σε ένα τοπίο όπου συνυπάρχουν διάφοροι τρόποι αναπαράστασης. Αυτό σημαίνει ότι το κείμενο δεν μπορεί πια να γίνει κατανοητό μόνο με αναφορά ή χρήση του γραπτού λόγου : «Το νόημα ενός κειμένου κατανέμεται πλέον συχνά ανάμεσα στο γλωσσικό κώδικα και σε άλλους κώδικες, περισσότερο οπτικοποιημένους»). Αν, ως αποδέκτες ενός κειμένου, περιοριστούμε στην «ανάγνωση» μόνο του γραπτού, του λεκτικού μέρους του κειμένου, χωρίς να λάβουμε υπόψη μας το νόημα των σημάτων των κωδίκων που περιλαμβάνονται, θα κάνουμε μόνο μια μερική ανάγνωση του κειμένου, ίσως μάλιστα αρκετά περιορισμένη

1. Γ. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

Στην παραδοσιακή γραμματική, η πρόταση είναι «η οργανωμένη ομάδα λέξεων που εκφράζει ένα μόνο νόημα, με σύντομη συνήθως διατύπωση» {Συντακτικό της ΝΕ, 1980: σελ 12). Ο ορισμός αυτός προϋποθέτει ότι γνωρίζουμε τον όρο λέξη, κάτι που θεωρούνταν αυτονόητο στην παραδοσιακή γραμματική, γι’ αυτό και σπάνια βλέπουμε ορισμούς του όρου αυτού, προφανώς επειδή επικρατούσε η αντίληψη πως όλοι γνωρίζουμε τι σημαίνει Με αυτά τα κριτήρια η πρόταση έχει οριστεί ως:

•      η μεγαλύτερη μονάδα γραμματικής οργάνωσης, μέσα στην οποία λειτουργούν μέρη του λόγου (ουσιαστικά, ρήματα, επιρρήματα κτλ.) και γραμματικές ομάδες (λέξη, φράση, δευτερεύουσα πρόταση).

Σε ένα τέτοιο λειτουργικό πλαίσιο της πρότασης εντάσσονται και οι τρόποι με τους οποίους ένας ομιλητής μπορεί να καλύψει τις τρεις κύριες επικοινωνιακές ανάγκες του, δηλαδή την απόφανση -να πληροφορήσει για κάτι-, την ερώτηση -να ζητήσει πληροφορίες- και την προσταγή /παράκληση - να ζητήσει από το συνομιλητή του ή από κάποιο τρίτο πρόσωπο να κάνει κάτι, να παρακαλέσει για κάτι κτλ. Οι τρεις αυτές επικοινωνιακές λειτουργίες δηλώνονται με τρία βασικά είδη προτάσεων: τις αποφαντικές, τις ερωτηματικές και τις προστακτικές προτάσεις.

Η απόφανση χαρακτηρίζεται ως «η κύρια γλωσσική λειτουργία, με την οποία ο ομιλητής αναφέρεται σε καταστάσεις και γεγονότα που πιστεύει ότι είναι αληθινά. Ο ομιλητής μπορεί να εμφανίζει τα γεγονότα με διαφορετικό βαθμό βεβαιότητας ή να δηλώνει ότι είναι αναγκαίο να πραγματοποιηθούν.

Η ερώτηση δηλώνει την άγνοια του ομιλητή ως προς ορισμένες πληροφορίες, η οποία όμως αίρεται (ακυρώνεται) με την πληροφορία που δίνει η απάντηση. Γι’ αυτό το λόγο, η ερώτηση θεωρείται αναπόσπαστη από την απάντηση, εφόσον επικοινωνιακά ερώτηση και απάντηση αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο.

Η λειτουργία της προσταγής/παράκλησης αποτελείται στην ουσία από δύο επικοινωνιακές πράξεις (προσταγή-παράκληση), οι οποίες όμως στην πραγματικότητα αποτελούν δύο μορφές της ίδιας επικοινωνιακής λειτουργίας: εκείνης κατά την οποία ο ομιλητής ζητάει από κάποιον να κάνει κάτι. Εδώ εντάσσονται επίσης και οι λειτουργίες της προτροπής και της παραχώρησης, όταν δηλ. ο ομιλητής και πάλι ζητάει από το συνομιλητή του να κάνει κάτι - που αποβαίνει συνήθως προς όφελος του συνομιλητή. Η λειτουργία αυτή (με όλες τις επικοινωνιακές πράξεις που περιλαμβάνει) συνδέεται με τα φαινόμενα ευγένειας.

(Συγκεφαλαιωτικός πίνακας προτάσεων)

Με βάση	Ως προς	Ως προς
τη δομή τους	τη σημασία τους	την ποιότητα τους
		(με άρνηση ή
		χωρίς άρνηση)
1.απλή	1.αποφαντικές	1. καταφατικές
2. επαυξημένη	2.ερωτηματικές	2 αρνητικές
3.. ελλειπτική	3.προστακτικές
	4.επιφωνηματικές

---

•      [1] Οι παράγοντες αυτοί ονομάζονται «συνθήκες επικοινωνίας» επηρεάζουν την ποιότητα του μηνύματος και είναι οι παρακάτω: το περιβάλλον ή το σκηνικό (τόπος, χρόνος),

•      τα μέλη (οι δημιουργοί και οι αποδέκτες),

•      ο σκοπός (για τον οποίο γίνεται η επικοινωνία),

•      ο τόνος (τυπικός, ανεπίσημος κτλ.),

•      το μέσο (λεκτικό ή μη, προφορικό, γραπτό κτλ.),

•      η μορφή του μηνύματος (διάλεξη, συνομιλία κτλ.),

το περιεχόμενο