ΧΡΟΝΙΚΟ Λ.ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ

«ΧΡΟΝΙΚΟ» Λευτέρη Ξανθόπουλου

Λ. Ξανθόπουλος

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

Η οργάνωση και η λειτουργία της παραδοσιακής ελληνικής οικογένειας

Ο κοινωνικός μετασχηματισμός της μεταπολεμικής Ελλάδας

Η επαγγελματική αποκατάσταση και η ατομική ζωή των μελών της οικογένειας.

ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

Η προβολή δύο μεγάλων κοινωνικών προβλημάτων της μεταπολεμικής ελληνικής κοινωνίας: της ανεργίας και της μετανάστευσης

Ο τίτλος του ποιήματος

Με τον όρο «χρονικό» χαρακτηρίζουμε ένα αφηγηματικό κείμενο στο οποίο παρακολουθούμε την εξιστόρηση συγκεκριμένων ιστορικών γεγονότων με αυστηρή χρονολογική σειρά. Ο ποιητής χρησιμοποιεί αυτό τον όρο ως τίτλο του ποιήματος, γιατί παρουσιάζει με χρονολογική σειρά την πορεία της οικογένειας στα μεταπολεμικά χρόνια. Ωστόσο αυτό γίνεται όχι με το λεπτομερειακό τρόπο των αφηγηματικών κειμένων, αλλά με τη βοήθεια της ποιητικής έκφρασης. Δηλαδή χρησιμοποιεί λίγες λέξεις και πυκνά νοήματα και υπαινίσσεται την επίδραση ιστορικών και κοινωνικών γεγονότων στην εξέλιξη της οικογένειας μέσα στο χρόνο.

Το ιστορικό, κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο της εποχής

Πώληση καπνών -Καβάλα

Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή η Ελλάδα δέχτηκε χιλιάδες πρόσφυγες, οι οποίοι με την εργατικότητα τους προώθησαν την οικονομία: δημιουργήθηκαν νέες βιοτεχνίες, εισήχθηκαν νέες καλλιέργειες στις εύφορες αγροτικές περιοχές και σημειώθηκε ραγδαία άνοδος των εμπορικών δραστηριοτήτων. Κυρίως αναπτύχθηκε η καλλιέργεια του καπνού και το καπνεμπόριο, που είχε ως κέντρο την Καβάλα (η πενταετία 1924-1929 θεωρείται η «χρυσή περίοδος» της πόλης), η οποία έως και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια ήταν μια μεγάλη καπνεργατούπολη. Όμως την ακμή αυτή της ελληνικής οικονομίας τη διαδέχτηκε η παρακμή. Από τη μια είχαμε τις αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις των πολεμικών καταστάσεων (πόλεμος του 1940, Κατοχή, Εμφύλιος) και από την άλλη τη σταδιακή παρακμή του καπνεμπορίου1 στην Ελλάδα και το κλείσιμο των καπνεργοστασίων. Επιπλέον, με την επικράτηση των μηχανών τα χειρωνακτικά επαγγέλματα περιορίστηκαν, άρχισε να μαραζώνει οικονομικά η ελληνική επαρχία και ένα μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού αναγκάστηκε να μεταναστεύσει κυρίως στη Γερμανία, στις ΗΠΑ, στον Καναδά και στην Αυστραλία.

Ενα πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στην παραγωγή καπνού στην Ελλάδα και ειδικότερα στην Καβάλα μπορείτε να δείτε εδώ

Καπνά-Καβάλα

Το γεγονός ότι η οικογένεια αποτελούσε παλαιότερα, και εξακολουθεί να αποτελεί, τον πυρήνα της ελληνικής κοινωνίας αποτυπώνεται στο ποίηµα µε την ιεραρχική παρουσίαση των προσώπων, σύµφωνα µε τη θέση τους στον οικογενειακό ιστό: πατέρας, µητέρα, παιδιά, µεγάλος και µικρός γιος. Αν και τα γεγονότα και οι καταστάσεις της ελληνικής µεταπολεµικής περιόδου δεν αναφέρονται στο ποίηµα, η πορεία της οικογενειακής ιστορίας, από τη συνύπαρξη των µελών της οικογένειας µέχρι τη διάλυση της (µε τη µετανάστευση του ενός γιου στο εξωτερικό), αλλά και η ατοµική πορεία κάθε µέλους της οικογένειας (συνταξιοδότηση του πατέρα, κοινωνική αποµόνωση της µητέρας, µετανάστευση του µικρού γιου, ανεργία του µεγάλου), προσδιορίζονται από τις κοινωνικές και οικονοµικές εξελίξεις. Γι’ αυτό το κύριο ζητούµενο, είναι να καταλάβουμε ότι το χρονικό της οικογένειας διαµόρφωσαν η στενή σύνδεση ή και η εξάρτηση των καπνεργατών από το επάγγελµά τους, η αυξανόμενη παρακµή του καπνεµπορίου στην Ελλάδα και οι αρνητικές οικονοµικές επιπτώσεις του εµφυλίου, οι οποίες, σε συνδυασµό µε τον οικονοµικό µαρασµό της ελληνικής περιφέρειας, οδήγησαν µεγάλο µέρος του εργατικού δυναµικού στη µετανάστευση.

Xαρακτηρισμός πρωταγωνιστών / ηρώων

O πατέρας: Παρουσιάζεται σε δύο φάσεις της ζωής του, στη φάση επιλογής του επαγγέλματος του καπνεργάτη και στην εποχή που συνταξιοδοτείται (πρώτη και τελευταία στροφή του ποιήματος αντίστοιχα). Aγαπάει τη δουλειά του (στιχ. 2) η οποία τρέφει την οικογένειά του. Eίναι μια κατασταλαγμένη μορφή που έχει βρει το δρόμο της στη ζωή από νωρίς και τώρα, μετά από πολλά χρόνια εργασίας και προσφοράς, ζητά ανάπαυση.

H μητέρα: H μητέρα είναι η παραδοσιακή νοικοκυρά εκείνης της εποχής με αυστηρά περιορισμένους ρόλους, το νοικοκυριό, τη φροντίδα του άντρα της και την ανατροφή των παιδιών. Aποτελεί το συνδετικό κρίκο της οικογένειας, που την κρατά ενωμένη και αγαπημένη. Όταν όμως ο μικρός της γιος φεύγει μετανάστης και ο μεγάλος παραμένει άνεργος, κλείνεται μέσα στις σκέψεις της, ατονεί και χάνει το ενδιαφέρον της για τη ζωή.

Αρμάθιασμα καπνού Βόλος 1933

O μεγάλος γιος: Eίναι ο ιδεολόγος της οικογένειας, που αγωνίζεται να αλλάξει τον κόσμο και τις συνθήκες ζωής του προς ένα καλύτερο αύριο. Δεν ακολουθεί τη δουλειά του πατέρα του και μάχεται για μια καλύτερη μοίρα. Όμως οι κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις συντρίβουν τα πιστεύω του και η πραγματικότητα σκεπάζει τα όνειρά του. Aποφασίζει να δουλέψει καπνεργάτης, όπως και ο πατέρας του, αλλά το επάγγελμα φθίνει καθώς οι μηχανές έχουν αντικαταστήσει τα ανθρώπινα χέρια κι έτσι μένει άνεργος.

O μικρός γιος: Aγωνίζεται και εκείνος για μια καλύτερη μοίρα αλλά με διαφορετικό τρόπο από τον μεγάλο του αδελφό. Eπιλέγει το δρόμο της φυγής και της μετανάστευσης, γνωρίζοντας ίσως ότι ο τόπος του και οι συνθήκες ζωής, όπως διαμορφώθηκαν, δεν μπορούν να του προσφέρουν τίποτα, ενώ η διαμονή στο εξωτερικό θα του δώσει δουλειά και ποιοτική ζωή.

Το ποίηµα συνθέτουν διαδοχικές εικόνες-σταθµοί στην πορεία της οικογένειας µέσα στον ιστορικό χρόνο της µεταπολεµικής εποχής-, συµπυκνώνεται το συναίσθηµα της θλίψης για τις χαµένες και µίζερες ζωές των ανθρώπων που έζησαν στα σκληρά µεταπολεµικά χρόνια. Ο τελευταίος στίχος, που αναφέρεται στην επικράτηση των µηχανών, λειτουργεί υπαινικτικά και αντιθετικά: οι µηχανές προκόβουν, ενώ οι άνθρωποι και οι καπνεργάτες παρακµάζουν.

---

1 Ως τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια (μέσα της δεκαετίας του 1950) πλήθος φτωχών λαϊκών ανθρώπων, αντρών και γυναικών, εργάζονταν σε καπνεργοστάσια κάνοντας διαλογή και ταξινόμηση στα ξεραμένα φύλλα καπνού. Κυριότερα κέντρα αυτής της οικονομικής δραστηριότητας ήταν στη βόρεια Ελλάδα η Καβάλα, η Δράμα, η Θεσσαλονίκη και ο Βόλος. Ωστόσο ήρθε η παρακμή και πολλά καπνεργοστάσια έκλεισαν λόγω των πολεμικών καταστάσεων (πόλεμος του 1940, Κατοχή, Εμφύλιος), της σταδιακής παρακμής του καπνεμπορίου στην Ελλάδα και κυρίως λόγω της επικράτησης των μηχανών. Έτσι, πολλοί εργάτες έχασαν τη δουλειά τους, ενώ σήμερα η εργατική αυτή ειδικότητα όχι μόνο έχει συρρικνωθεί σε έσχατο σημείο, αλλά δεν έχει καμιά μελλοντική προοπτική.