ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ κατασκευάσματα ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ: Η ΝΕΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

«Η Νεα Παιδαγωγική».

Ενδεικτικές πληροφορίες για το Νίκο Καζαντζάκη

Ο Νίκος Καζαντζάκης (Ηράκλειο 1883 - Γερμανία 1957) είναι ένας μεγάλος ποιητής, πεζογράφος, στοχαστής, από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του τόπου, με πλούσια πνευματική δράση και πλατιά ακτινοβολία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (το έργο του μεταφράστηκε σε περισσότερες από σαράντα ξένες γλώσσες). Τελείωσε τη Νομική Σχολή της Αθήνας και το 1907 έφυγε για μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι. Έγινε διδάκτορας. Ταξίδεψε και έζησε πολλά χρόνια σε διάφορες χώρες του εξωτερικού.

- Ο Καζαντζάκης ήταν ανήσυχο πνεύμα∙ τον βασάνιζαν ερωτήματα και αγωνίες μεταφυσικές, ενώ οι άνθρωποι που άφησαν βαθύτερα τα χνάρια τους στην ψυχή του είναι ο Όμηρος, ο Βούδας, ο Νίτσε, ο Μπερξόν και ο Ζορμπάς. Υπήρξε κήρυκας της ειρήνης και της φιλίας των λαών, γι' αυτό και του απονεμήθηκε παγκόσμιο βραβείο ειρήνης, ενώ διώχθηκε από την ελληνική Εκκλησία για το περιεχόμενο των έργων του.

- Έργα. Η πνευματική παραγωγή του Καζαντζάκη είναι πλουσιότατη και πολύπλευρη (ποίηση, μυθιστόρημα, ταξιδιωτικά, μεταφράσεις, θέατρο, φιλοσοφικό δοκίμιο).

- Πρώτα έργα. Ασκητική (1923), που περιέχει τη μεταφυσική σκέψη του Καζαντζάκη — Οδύσσεια (1938), που τη θεωρούσε ως το κατεξοχήν έργο του, ένα μεγάλο έπος με 33.333 δεκαεφτασύλλαβους στίχους. Το ποίημα αρχίζει μετά την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη, από όπου φεύγει πάλι ο ανήσυχος ήρωας και ύστερα από περιπλανήσεις στην Αφρική φτάνει στο Νότιο Πόλο, όπου τον βρίσκει ο θάνατος και η εξαΰλωση.

- Μυθιστορήματα. Βίος και πολιτεία τον Αλέξη Ζορμπά (1946) — Ο Καπετάν Μιχάλης — Ο Χριστός ξανασταυρώνεται — Ο τελευταίος πειρασμός — Ο φτωχούλης τον Θεού — Αναφορά στον Γκρέκο — Οι αδερφοφάδες.

- Μεταφράσεις. Θεία Κωμωδία (του Δάντη) - Φάουστ (του Γκαίτε) - Ιλιάδα και Οδύσσεια (του Ομήρου) σε συνεργασία με τον Ι. Κακριδή.

Τραγωδίες. Νικηφόρος Φωκάς — Χριστός — Οδυσσέας — Ο Καποδίστριας κ.ά.

Ταξιδιωτικά με εντυπώσεις από χώρες στις οποίες ταξίδεψε (Ρωσία, Ισπανία, Αγγλία, Ιαπωνία-Κίνα).

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να ανατρέξετε στους παρακάτω ιστότοπους: el.wikipedia.org/wiki/Νίκος_Καζαντζάκης, www.kazantzakis-museum.gr

Θεματικά κέντρα

ΒΑΣΙΚΟ ΘΕΜΑ του αποσπάσματος είναι η αυταρχικότητα των δασκάλων της εποχής των μαθητικών χρόνων του αφηγητή, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν ως βασικό Παιδαγωγικό μέσο τον ξυλοδαρμό. Γύρω από αυτό παρουσιάζονται τα παρακάτω επιμέρους Θεματικά Κέντρα:

♦ Παιδαγωγικές μέθοδοι: η συμβολή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και στη διάπλαση της προσωπικότητας των μαθητών.

♦ Η εμπειρία της πρώτης μέρας στο σχολείο και το πώς την αντιλαμβάνεται ο μικρός μαθητής.

1. Πηγαίνοντας για πρώτη φορά στο σχολείο - Η ψυχική κατάσταση του παιδιού (αγωνία, φόβος, ανυπομονησία)

Ολοι θυμόμαστε την πρώτη μέρα στο σχολείο, που αποτελεί σταθμό στη ζωή μας. Έτσι και ο Καζαντζάκης προς το τέλος της ζωής του θυμάται τη μετάβαση του στο σχολείο την πρώτη μέρα με τον πατέρα του καθώς και τις εμπειρίες και τα συναισθήματα που καταγράφηκαν στη συνείδησή του. Τα συναισθήματα του μικρού Καζαντζάκη αυτές τις στιγμές είναι ανακατεμένα: από τη μια νιώθει χαρούμενος και περήφανος, επειδή βλέπει ότι μεγάλωσε και θα αποκτήσει τον τίτλο του μαθητή και επειδή θα ζει στο ιδιαίτερο περιβάλλον του σχολείου μαζί με άλλα παιδιά. Από την άλλη όμως αισθάνεται ταραχή {αλαφιασμένος) και φόβο (σαν ζώο που το πηγαίνουν για σφαγή), επειδή δεν ξέρει τι λογής νέες καταστάσεις θα αντιμετωπίσει στο άγνωστο ακόμη σχολικό περιβάλλον (μάλιστα από το φόβο του νιώθει να τρέμει το μικρό του χέρι μέσα στη χούφτα του πατέρα του)· ο φόβος του μεγαλώνει με τη σκέψη της αυστηρότητας των δασκάλων, που ήταν βέβαια γνωστή σε όλους, και κυρίως με τη θέα του ίδιου του άγριου δασκάλου, που φάνταζε στα μάτια του μικρού παιδιού σαν διάβολος με κέρατα∙ ακόμα ο φόβος επιτείνεται με την άδεια που δίνει ο πατέρας στο δάσκαλο για ξυλοδαρμό του παιδιού του καθώς και με την επίδειξη από το δάσκαλο της βίτσας του.

Ωστόσο υπάρχουν και κάποια στοιχεία από τα οποία το ταραγμένο και φοβισμένο παιδί παίρνει δύναμη και κουράγιο και τα οποία του δίνουν το αίσθημα της προστασίας. Αυτά είναι το κλωνί βασιλικό που του έδωσε η μητέρα του και το χρυσό σταυρουλάκι της βάφτισης του. Όμως εκείνο που στηρίζει πιο πολύ το παιδί και του δίνει θάρρος είναι η παρουσία του πατέρα του, ο οποίος κρατάει προστατευτικά το χέρι του παιδιού μέσα στη δική του μεγάλη και ζεστή χούφτα, ενώ κάποια στιγμή χαϊδεύει στοργικά το μικρό στα μαλλιά, κάτι που έγινε για πρώτη φορά και σχεδόν του ξέφυγε.

2. Η παιδαγωγική της εποχής του αφηγητή - Ο αυταρχικός-άγριος δάσκαλος

Την εποχή των μαθητικών χρόνων του αφηγητή (1890) η εκπαίδευση ήταν ιδιαίτερα αυταρχική και οι δάσκαλος[1] ήταν ο φόβος και ο τρόμος των μαθητών, αφήνοντας στις ψυχές τους πικρές εμπειρίες και ψυχικά τραύματα. Έτσι, σύμφωνα με το κείμενο: Το βασικό μέσο διαπαιδαγώγησης των μαθητών για να μάθουν γράμματα και για να γίνουν σωστοί άνθρωποι ήταν ο ξυλοδαρμός από τους δασκάλους με τη βίτσα ή το βούρδουλα {έχω εδώ το εργαλείο που κάνει τους ανθρώπους, είπε ο δάσκαλος κι έδειξε τη βίτσα). Μάλιστα ο ξυλοδαρμός πολλές φορές ήταν τόσο απάνθρωπος, άγριος και βάναυσος και εφαρμοζόταν με τόσο πάθος από τους δασκάλους, που έφτανε στο σημείο να ματώνουν οι σάρκες των μικρών μαθητών. Έτσι, οι άγριοι δάσκαλοι φάνταζαν στα μάτια των παιδιών σαν διάβολοι και μάλιστα με κέρατα. Ο ξυλοδαρμός εφαρμοζόταν ως παιδαγωγικό μέσο όχι απλώς με τη σύμφωνη γνώμη αλλά και με την προτροπή των γονέων των μαθητών: ο πατέρας του αφηγητή αναγνωρίζει στο δάσκαλο το δικαίωμα να δέρνει το μικρό παιδί όσο θέλει και αλύπητα, φτάνει να μην του σπάσει κανένα κόκαλο (Το κρέας δικό σου, του 'πε, τα κόκαλα δικά μου μην τον λυπάσαι, δέρνε τον, κάμε τον άνθρωπο)

■ Ο δάσκαλος λοιπόν της τελευταίας τάξης, που ήταν και διευθυντής του σχολείου, παρουσιαζόταν ως μοντέρνος, ως γνώστης και φορέας των νέων μεθόδων της Παιδαγωγικής. Φαίνεται όμως ότι ασπαζόταν τις μεθόδους μόνο του ενός σκέλους της Νέας Παιδαγωγικής[2], δηλαδή τις μεθόδους της νέας διδακτικής και αυτό φαίνεται από τον τρόπο με τον οποίο έπρεπε κατά τη γνώμη του να προσλαμβάνουν τα παιδιά τη γνώση {ό,τι μαθαίναμε να το βλέπαμε και να το αγγίζαμε ή να το ζωγραφίζαμε σ' ένα χαρτί γεμάτο κουκκίδες). Όσο για το άλλο σκέλος, δηλαδή για τον τρόπο διαπαιδαγώγησης των μικρών μαθητών, ο δάσκαλος αυτός στην πράξη ακολουθούσε μεθόδους κάθε άλλο πάρα «νέες», αντιφάσκοντας με τις θεωρητικές του αρχές. Υποθέτουμε ότι η νεα παιδαγωγική στηριζόταν κυρίως στον αντιαυταρχικό τρόπο συμπεριφοράς του δασκάλου-παιδαγωγού και στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή∙ όμως ο δάσκαλος στην πράξη ήταν αυταρχικότατος στη συμπεριφορά του, επιβάλλοντας μάλιστα ποινές πέρα για πέρα βάναυσες και απάνθρωπες, αφού χρησιμοποιούσε τον ξυλοδαρμό ως μέσο διαπαιδαγώγησης, και μάλιστα όχι με απλή «βίτσα» αλλά με βούρδουλα. Αυτή ήταν για το δάσκαλο της τετάρτης τάξης η Νέα Παιδαγωγική (!). Αυτό το επισήμανε με πικρή ειρωνεία (και με «αυθάδεια») ο μικρός Καζαντζάκης, πράγμα που του στοίχισε έναν άγριο ξυλοδαρμό.

3. Παράλληλο κείμενο.

Δημήτρης Γκιώνης, Τώρα θα δεις..., Καστανιώτης, Αθήνα 1994, σ. 48-57. Παρατίθεται εδώ ένα απόσπασμα (σ. 50-51), όπου η παιδαγωγική μέθοδος που εφαρμόζεται είναι ανάλογη με αυτή που περιγράφεται από το Ν. Καζαντζάκη:

Το σχολείο μόνιμος βραχνάς αλλά και καταφύγιο. Γιατί όταν δεν είχε σχολείο, είχε δουλειά στο μαγαζί, θελήματα στο σπίτι. Μόνο που στο σχολείο έπρεπε να είσαι πάντα διαβασμένος και προσεχτικός, γιατί διαφορετικά έπεφτε ραβδί. Αυτά τα αναθεματισμένα μέρη του λόγου.

- Πόσα είναι, Κούκο; ρώτησε την ημέρα εκείνη ο Τζαναβάρας και ήμουν βέβαιος ότι ευχόταν να μην τα ξέρω για να με λιανίσει.

- Δέκα.

- Για πες τα...

- Άρθρο, όνομα ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, ρήμα, πρόθεση...

- Αυτά είναι έξι, δεν είναι δέκα. Τι τα 'κανες τ' άλλα; Φτου κι απ' την αρχή:

- Άρθρο, όνομα ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, ρήμα...

- Τώρα τα 'βγαλες πέντε! Είσαι με τα καλά σου;

- Όρθιος, εκεί με τους άλλους!

Ευτυχώς που υπήρχε παρέα, η οποία έφτασε στο τέλος να είναι αριθμητικά μεγαλύτερη από τα μέρη του λόγου.

- Γιατί δε διαβάσατε, ρε; τσίριξε. Τσιμουδιά.

Από ένα αστραφτερό χαστούκι στον καθένα. Και καθώς το δεχτήκαμε όλοι περίπου ατάραχοι, μας περνάει και δεύτερο χέρι από το άλλο μάγουλο. Και κάποια στιγμή βγάζει αφηνιασμένος τη λουρίδα και μας λιανίζει τα πόδια.

- Αύριο να μου το 'χετε γράψει είκοσι φορές στο τετράδιο και να το ξέρετε φαρσί!

4. Ωρολόγιο Πρόγραμμα.

Παρακάτω παρατίθεται το ωρολόγιο πρόγραμμα του δημοτικού σχολείου της εποχής του Καζαντζάκη. Αξίζει να προσέξετε τον αριθμό των τάξεων και το φύλο των μαθητών.

[1] Πρόκειται για την Παραδοσιακή Παιδαγωγική θεωρία της οποίας βασικό χαρακτηριστικό ήταν ο αυταρχισμός Το αυταρχικό μοντέλο παιδαγωγικής σχέσης χαρακτηρίζεται κυρίως από το δασκαλοκεντρικό του προσανατολισμό, τη προσφυγή του στην άσκηση φυσικής βίας, την παγίδευση σε πρακτικές όπως αμοιβή-τιμωρία, έπαινος-ψόγος, την επιβολή αυστηρών «προδιαγεγραμμένων» κανόνων συμπεριφοράς, το δάσκαλο «αυθεντία»ο οποίος είναι ο απόλυτος ρυθμιστής της σχολικής ζωής και τάξης, την προβολή ηθικοπλαστικών προτύπων μίμησης και συμπεριφοράς που αντλούνταν από τη θρησκευτική παράδοση, την ιστορία.

[2] Το μοντέλο παιδαγωγικής σχέσης που υποστήριξε η Νέα Αγωγή (Νέα Παιδαγωγική) βασίζεται στην πρωτοβουλία και αυτενέργεια του μαθητή προβάλλοντας τον παιδοκεντρικό χαρακτήρα της σχέσης. Ο ρόλος του δασκάλου είναι καθοδηγητικός και η παρέμβασή του ρυθμιστική. Στο μοντέλο αυτό σχέσης παρέχεται η ευχέρεια και τα κίνητρα στο παιδί να αναπτύξει το άτομο του, να αποκτήσει ψυχικές βάσεις για την ολόπλευρη καλλιέργειά του και την ελεύθερη ανάπτυξη του.