Ανήμερα της 28ης Οκτωβρίου 1940

ΓΙΩΡΓΟΥ ΘΕΟΤΟΚΑ

«Ανήμερα της 28^ης Οκτωβρίου 1940».

Ενδεικτικές πληροφορίες για το Γιώργο Θεοτοκά

     Ο Γιώργος Θεοτοκάς (Κωνσταντινούπολη 1905 — Αθήνα 1966) είναι πεζογράφος, δοκιμιογράφος και θεατρικός συγγραφέας, από τους πιο σημαντικούς της Γενιάς τον 1930. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα, συνέχισε σπουδές στο Παρίσι και στο Λονδίνο και σταδιοδρόμησε στην Αθήνα ως δικηγόρος, ενώ παράλληλα ασχολήθηκε με την πολιτική αρθρογραφία..

-      Έργα. Μυθιστορήματα. Αργώ (1936)∙ μυθιστόρημα στο οποίο παρουσιάζεται ο Ελληνισμός της Πόλης στα χρόνια της Μικρασιατικής καταστροφής και η Αθήνα στη δύσκολη εποχή που ακολούθησε — όλα αυτά, όπως τα ζουν οι νέοι της εποχής. - Το δαιμόνιο (1938)* παρουσιάζει μια οικογένεια που τα μέλη της είχαν εξαιρετικές ικανότητες και φιλοδοξίες. — Λεωνής (1940)* έργο αυτοβιο­γραφικό, από τα καλύτερα του είδους, που αναφέρεται στα εφηβικά χρόνια του συγγραφέα. -Ασθενείς και οδοιπόροι (1964). Άλλα έργα. Ελεύθερο πνεύμα (1929)* ένα βιβλίο με τέσσερα αλληλένδετα δοκίμια, με τα οποία ο συγγραφέας πολε­μάει τις αντιλήψεις που επικρατούσαν στον πνευματικό χώρο κατά τη δεκαε­τία του 1920 και επισημαίνει την ανάγκη να ανανεωθεί η πνευματική ζωή του τόπου με την επίδραση του ευρωπαϊκού πνεύματος — Εμπρός στο κοινωνικό πρόβλημα (1932)* πολιτικό δοκίμιο. Έγραψε και πλήθος άλλα δοκίμια (που περιέχονται στα βιβλία: Στο κατώφλι των νέων καιρών — Προβλήματα τον καιρού μας - Πνευματική πορεία κ.ά.), βιβλία με ταξιδιωτικές εντυπώσεις (από την Αμερική, από το Άγιον Όρος, από τη Μέση Ανατολή και από άλλους τόπους), καθώς και δεκατρία θεατρικά έργα.

Βασικό Θέμα του κειμένου είναι τα προσωπικά συναισθήματα του συγγραφέα τη μέρα της;
κήρυξης του ελληνοιταλικού πολέμου του 1940  

Επιμέρους Θεματικά κέντρα

♦     Η εθνική ομοψυχία και ομόνοια και η συμβολή τους στην επιτυχή κατάληξη εθνικών υποθέσεων.

♦     Οι πρώτες και διαφορετικές αντιδράσεις των ανθρώπων απέναντι στο γεγονός του πολέμου.

♦     Πόλεμος και καθημερινή ζωή των ανθρώπων.

Το κείμενο αποτελεί μια αυθεντική περιγραφή-μαρτυρία γύρω από το πώς υποδέχτηκε ο αθηναϊκός λαός την είδηση της κήρυξης του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Ο Θεοτοκάς, αυτόπτης μάρτυρας και δρων πρόσωπο, καταγράφει στο ημερολόγιό του[1] τα προσωπικά του συναισθήματα και τις σκέψεις που του γεννήθηκαν με αφορμή τις εκδηλώσεις των ανθρώπων. Το γενικό[2] κλίμα έδινε την εντύπωση ενός «χαρούμενου πολέμου». Ο ενθουσιασμός του λαού ήταν ολοφάνερος στα τραγούδια της Βέμπο, σε θεατρικές παραστάσεις με θέμα την επικαιρότητα, σε γελοιογραφίες για τους Ιταλούς και ιδιαίτερα για το Μουσολίνι.

 

Τα συναισθήματα του αφηγητή

Ο αφηγητής κατοικεί στην Κηφισιά, που εκείνη την εποχή δεν ήταν ενωμένη με την Αθήνα. Καθώς κατεβαίνει από εκεί και στη συνέχεια καθώς περπατάει στο κέντρο της Αθήνας, περνάει από διαφορετικές συναισθηματικές φάσεις. Νιώθει: ανακούφιση {Επιτέλους είμαστε μέσα!) έξαψη {κάποια έξαψη που αισθάνουμαι αμέσως τριγύρω μου' απάθεια όσο διαβάζει τις εφημερίδες, γιατί τον πόλεμο τον περίμενε {Απάθεια μου - Ξαναβρίσκω όλη την απάθεια μου)'

συγκίνηση

, καθώς αντικρίζει την πρώτη πολεμική εικόνα (τη στρατιωτική μονάδα που φεύγει)*

περηφάνια για την αυτοπειθαρχία του λαού {Αισθάνουμαι ότι ανήκω σ' ένα σύνολο που δεν έχασε την αυτοπειθαρχία του. Το αίσθημα αυτό μου δίνει κάποια περηφάνια) ενθουσιασμό και χαρά, που μεταδίδονται από τον κόσμο {Αισθάνουμαι ότι μου μεταδίδει τον ενθουσιασμό του, φωνάζω και εγώ και γελώ).

 

 

Παράλληλο κείμενο

Ασκηση. Να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στο απόσπασμα του Γ. Θεοτοκά και το κείμενο του 'Αγγ. Τερζάκη που ακολουθεί:

Άγγελος Τερζάκης, Ελληνική Εποποιία (1940-1941), Αθήνα 1964, σ. 39-40:

 

Έξω ξημέρωνε η 28η Οκτωβρίου

Ένας άνεμος καινούργιος, ανυποψίαστος, άρχιζε να φυσάει πάνω στην Αθήνα.

Ήταν η ώρα 6 όταν οι σειρήνες της αντιαεροπορικής άμυνας ξύπνησαν την πολιτεία. Ο ουρανός ήταν πεντακάθαρος, λεύκαζε ο όρθρος, μύριζε δροσιά. Στους δρόμους, τους έρημους ακόμα, κράτησαν μερικά παραθυρόφυλλα, κάποιες μπαλκονόπορτες. Οι άνθρωποι ξυπνούσαν ξαφνιασμένοι, ρωτούσαν τους πρώτους διαβάτες. Ένα βουητό ανέβαινε λίγο-λίγο από γύρω, από μακριά, τα πρώτα ομαδικά βήματα πάφλασαν στην άσφαλτο. Μάτια υψώνονταν στον ουρανό, έψαχναν. Όμως σ’ όλη αυτή την κίνηση που άρχιζε και πύκνωνε σε μικρές συντροφιές, σε ομάδες που ξεκινούσαν για τα κέντρα, δεν ξεχώριζες ταραχή ή αγωνία. Μια διάθεση ευφορίας, κέφι ανάλαφρο, αλλόκοτο, ξεσήκωνε τις ψυχές, πρωινό αγέρι που κολπώνει το πανί. Στα μάτια των ανθρώπων που αντικρίζονταν έφεγγε ένα χαρούμενο ξάφνιασμα, σάμπως όλος αυτός ο κόσμος, ο ίσαμε χτες βουτηγμένος στην καθημερινότητα και στη βιοπάλη, να μάθαινε ξαφνικά πως έχει μέσα του κρυμμένα νιάτα.

Το ημερολόγιο

Το ημερολόγιο είναι είδος του γραπτού λόγου και αποτελεί την καθημερινή καταγραφή από ένα άτομο γεγονότων, πράξεων, σκέψεων, συναισθημάτων (δικών του ή άλλων) που του προκάλεσαν το ενδιαφέρον και θεωρεί ότι αξίζει να σημειωθούν.

Ο σκοπός για τον οποίο γράφει κανείς ένα ημερολόγιο είναι για να θυμάται κάποια γεγονότα που του έκαναν εντύπωση. Το ημερολόγιο αποτελεί ταυτόχρονα και μια συνομιλία με τον εαυτό του, ένα είδος προσωπικής εξομολόγησης.

Χαρακτηριστικά του ημερολογίου

•   Η ύπαρξη ημερομηνίας: το άτομο καταγράφει σε καθημερινή βάση ό,τι του προκαλεί εντύπωση προσδιορίζοντας το χρόνο (ώρα, ημέρα, μήνα, χρονιά).

•   Αποτελεί ένα κείμενο προσωπικό και γι' αυτό απόρρητο, κρυφό: κανείς άλλος δεν μπορεί να το διαβάσει παρά μόνο εφόσον το επιτρέψει αυτός που το γράφει.

•   Ο λόγος στο ημερολόγιο είναι απλός, καθημερινός, εξομολογητικός, αφού αποτελεί ένα κείμενο που δημιουργεί κανείς αυθόρμητα με βάση το πώς αισθάνεται και δεν απευθύνεται σε κάποιον άλλο αποδέκτη αλλά στον ίδιο του τον εαυτό.

Ωστόσο, εκτός από το ατομικό ημερολόγιο, υπάρχει και το ομαδικό, που αναφέρεται στην καθημερινή δράση μιας ομάδας ανθρώπων (π.χ. το ημερολόγιο που κρατά ο υπεύθυνος μιας ομάδας προσκόπων, εξερευνητών κ.λπ.).

Τέλος, τα ημερολόγια κάποιων προσωπικοτήτων (π.χ. συγγραφέων) έχουν δημοσιευθεί με τη συγκατάθεση τους (πριν ή μετά το θάνατο τους) και αποτελούν έναν ξεχωριστό τρόπο για να κατανοήσουμε το έργο και τον τρόπο σκέψη τους.

---

[1] Το ημερολογιακό κειμενικό είδος, εκτός από την ιστορική αξία που έχει, χαρακτηρίζεται από αμεσότητα και ζωντάνια. (Για περισσότερες πληροφορίες για το συγκεκριμένο κειμενικό είδος βλέπε στην επόμενη σελίδα). Η ανάγλυφη παρουσίαση των διαφορετικών αντιδράσεων του πλήθους (αγωνία, πόνος, συγκίνηση, πανικός, ψυχραιμία), τα κλιμακούμενα συναισθήματα του αφηγητή (έξαψη, απάθεια, ενθουσιασμός υπερηφάνεια κ.λπ.), οι συχνές αναφορές στον ωραίο καιρό και τις περιοχές της Αθήνας, δημιουργούν ένα ζωντανό σκηνικό μέσα στο οποίο ξεδιπλώνεται μια σημαντική σελίδα της νεότερης ιστορίας μας.

[2] Πρέπει να τονίσουμε το γεγονός ότι οι άνθρωποι, ανάλογα με τα βιώματα και το χαρακτήρα τους, αντιδρούν διαφορετικά στο άκουσμα του πολέμου. Η γυναίκα, π. χ, που έζησε τη Μικρασιατική καταστροφή πανικοβάλλεται, η μάνα αγωνιά για τα παιδιά της, οι νεαροί και άπειροι από πόλεμο στρατιώτες διασκεδάζουν και ο αφηγητής περνά από διαφορετικές συναισθηματικές φάσεις.