Ενότητα 10η Ο Σωκράτης για τη φιλία

Ραψωδία ζ 139-259

ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΡΑΨΩΔΙΑ ζ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

Ο ΓΑΜΟΣ. Στην ομηρική εποχή η γυναίκα έχει διακεκριμένη θέση μέσα στο σπίτι, στην κοινωνία, τη ζωή. Δεν αποφασίζει όμως μόνη της όσα σχετίζονται με το γάμο. Χρέος της είναι να προετοιμάζεται και να φτιάχνει την προίκα της και τίποτε άλλο. Πάντοτε γνωρίζει λιγότερα απ' όσα γίνονται γύρω της ή πίσω της, γι αυτήν.

Συνάντηση Οδυσσέα Ναυσικάς

Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΝΑΥΣΙΚΑΣ. Η Ναυσικά προβάλλεται από τον Όμηρο ως σύμβολο ομορφιάς και αγνότητας. Ο χαρακτήρας της ψυχής της αντιστοιχεί με την εξωτερική της εμφάνιση. Έδειξε φρόνηση και γενναιότητα όταν πρωτοαντίκρυσε τον Οδυσσέα. Σκέφθηκε με ψυχραιμία και αντιλήφθηκε ότι είναι ξένος, φτωχός ή ναυαγός. Φιλόξενη και στοργική τον δέχτηκε και τον στήριξε ηθικά. Αφού έδωσε εντολή στις υπηρέτριες της να τον περιποιηθούν σκιρτάει (λαχταράει) στο αντίκρυσμα της ομορφιάς του Οδυσσέα και σκέφτεται πως τέτοιος θα ήθελε να είναι ο άντρας που θα την παντρευτεί. Όταν όμως έρχεται η ώρα της επιστροφής στο πατρικό σπίτι, δεν προδίδει τις αρχές της και δεν επιτρέπει στον εαυτό της να γίνει στόχος των απρεπών σχολίων της κοινωνίας, σε βάρος της προσωπικής της αξιοπρέπειας.

ΡΑΨΩΔΙΑ ζ στίχοι 139-259

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

1.    Οι θεϊκές επεμβάσεις λειτουργούν συχνά και ως μέσα προώθησης-και εξέλιξης του μύθου.

2.    Η κυρίαρχη εικόνα της ενότητας (Οδυσσέα (ναυαγού) –Ναυσικάς (βασιλοπούλας) και τα στοιχεία που τη συνθέτουν.

3.     Τα προβλήματα που έχει τώρα ο Oδυσσέας και ο τρόπος επίλυσής τους.

4.    Η δομή του λόγου του Oδυσσέα.

5.    Η στάση της Nαυσικάς απέναντι στον ικέτη και στις ακόλουθές της και το ηθος της.

2.1. Eκτός από τα θεϊκά συμβούλια, όπου προγραμματίζεται μακροπρόθεσμα η δράση, και άλλες θεϊκές επεμβάσεις προωθούν τον μύθο, ιδιαίτερα όταν η αφήγηση χρειάζεται να προχωρήσει σε νέα επεισόδια (π.χ., ο ρόλος της Aθηνάς εδώ με το όνειρο της Nαυσικάς που την οδήγησε στο ποτάμι και την αστοχία της μπάλας[1] που οδήγησε τις υπηρέτριες κοντά στον Οδυσσέα.

4. H δομή του λόγου[2] του Oδυσσέα σχηματοποιημένη:

α. ικεσία και εγκώμιο της κόρης, συνδυασμένο με διακριτική προβολή του δικού του προσώπου·

β.Η τελευταία του ταλαιπωρία και οι τωρινοί φόβοι του·

γ υποβολή ενός μικρού αιτήματος που συνοδεύεται από μεγάλες και προσεγμένες ευχές.

-> Oι επιμέρους ενότητες, η σειρά και η έκταση που δίνεται στην καθεμιά, καθώς και ο τρόπος σύνδεσης και συνοχής τους, έχουν σοφά υπολογιστεί και συνθέτουν/δομούν έναν αριστουργηματικό ικετευτικό λόγο που δεν αφήνει περιθώρια αποτυχίας.

Eίναι λοιπόν μειλίχιος και θαραλέος ο λόγος του Oδυσσέα.

-> Aπό τη συνάντηση Oδυσσέα-Nαυσικάς κερδίζουν και οι δύο: «Eκείνη του προσφέρει τη σωτηρία, την επανένταξη στον κόσμο των πολιτισμένων ανθρώπων, ενώ εκείνος της προσφέρει την ενηλικίωση, την ένταξη στον κόσμο των ενηλίκων.»

Λίγα συμπληρωματικά για την εθιμοτυπία και τον θεσμό της ικεσίας:

•        Mε την αυτοταπεινωτική στάση του ο ικέτης αποδεχόταν την κατωτερότητά του απέναντι στον ικετευόμενο και έδειχνε ότι δεν αποτελεί απειλή.

Η Ναυσικά οδηγεί τον Οδυσσέα στο παλάτι

 H ικεσία, όπως και η (φιλο)ξενία, εξυπηρετούσαν κοινωνικές ανάγκες, η δε σύνδεσή τους με τη θρησκεία τις καθιέρωσε. O Δίας δηλαδή, ως πατέρας των (θεών και των) ανθρώπων προστάτευε όλους εκείνους που είχαν ανάγκη (τους ξένους, τους ικέτες –  στον στίχο _54/<_08> γίνεται λόγος και για τους φτωχούς).

1.  Η φιλοξενία στη ζωή των αρχαίων ήταν λειτουργία κοινωνική, επάνω στην οποία στηρίχτηκε η οικονομική ανάπτυξη και η άλλη πολιτιστική εξέλιξη. Ο ξένος, οδοιπόρος ή ναυτικός, ακμαίος ή καταβεβλημένος, στον ομηρικό κόσμο μα και στο μεταγενέστερο ελληνικό κόσμο μέχρι σήμερα, είναι πρόσωπο σεβαστό και άξιο να βρει θαλπωρή και φιλική συμπαράσταση σε όποιο σπίτι κι αν μπει. Αλλ' η φιλοξενία πέρα από τον κοινωνικό είχε και χαρακτήρα θρησκευτικό. Προστάτης των ξένων ήταν ο ίδιος ο Δίας, ο Ξένιος Δίας. Παράλειψη του καθήκοντος της φιλοξενίας ήταν ασέβεια προς το θεό. Όταν ο ξένος έπεφτε στα πόδια ως ικέτης και αγκάλιαζε τα γόνατα εκείνου από τον οποίο ζητούσε προστασία, τότε ο ξένος αυτός έστω κι αν ήταν καταδιωκόμενος διασφάλιζε άσυλο, διότι βρισκόταν υπό την κάλυψη του ικέσιου Δία. Τη στάση αυτή σκέφθηκε αρχικά να πάρει ο Οδυσσέας (ζ 141/3), αλλά τελικά την απέρριψε.

5. Ύστερα από τη συνομιλία της με το ναυαγό η Ναυσικά γύρισε στις κοπέλες, που τρομαγμένες είχαν διασκορπισθεί, και τους εξήγησε πως ο ξένος δεν είναι εχθρός, αλλά δύστυχος ναυαγός που πρέπει να του παρασταθούν, διότι όλοι οι ξένοι και οι φτωχοί έρχονται από το Δία, και γι' αυτούς ό,τι και να δώσει κανείς, ακόμη και το λίγο, είναι κα-λόδεχτο. Έπειτα η Ναυσικά πρόσταξε τις θεραπαινίδες με τρόπο αντιθετο με τη διαδικασία της φιλοξενίας: α) να δώσουν στον ξένο φαγητό και πιοτό και β) να τον λούσουν μέσα στο ποτάμι (ζ 199/201-210/12).

Η ενότητα κλείνει με την πρόθυμη εκτέλεση της εντολής και με μια πολιτισμένη άρνηση του ήρωα να δεχτεί τις υπηρεσίες των κοριτσιών, γιατί αισθανόταν ντροπή να γυμνωθεί  ανάμεσα σε όμορφες νεαρές κοπέλες.

---

[1] Το τυχαίο πέσιμο της μπάλας στο ποτάμι -που στην ουσία ήταν κατευθυνόμενη από την Αθηνά- κορύφωσε την εύθυμη και θορυβώδη σκηνή κι αυτό με τη σειρά του έγινε αιτία: α) να σηκωθεί από το βαθύ του ύπνο ο ναυαγός β) να βγάλει πικρό αναστεναγμό και γ) να διερωτηθεί σε ποια χώρα βρίσκεται και με ποιους ανθρώπους έχει να κάνει να είναι άραγε

[2] Ο λόγος του είναι παρακλητικός: Στην αρχή εκφράζει τον απέραντο θαυμασμό του για την ομορφιά της, που την παρομοιάζει με το δροσάτο βλαστάρι της φοινικιάς στο βωμό του Απόλλωνα στη Δήλο. Έπειτα με πολλή ειλικρίνεια λέει πως είναι ναυαγός και αποκαλύπτει τη θαλασσινή του περιπέτεια. Τέλος ζητεί δυο πράγματα: πρώτον να του δώσει κάτι να φορέσει και δεύτερον να του δείξει το δρόμο που οδηγεί στην πόλη. Η απήχηση στην ψυχή της Ναυσικάς είναι άμεση και θετική: α) δείχνει κατανόηση και καλοσύνη β) ενημερώνει τον ήρωα για τη χώρα και τους ανθρώπους που την κατοικούν γ) αποκαλύπτει ποια είναι και δ) υπόσχεται βοήθεια.

Ολα τα πήρε το καλοκαίρι

Οδυσσέας Ελύτης

Όλα τα πήρε το καλοκαίρι

Ενδεικτικές πληροφορίες για τον ποιητή[1]

Ο Οδυσσέας Ελύτης (ψευδώνυμο του Οδυσσέα Αλεπουδέλη* Ηράκλειο Κρήτης 1911 - Αθήνα 1996) είναι κορυφαίος ποιητής, που το 1979 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Οι γονείς του, που κατάγονταν από τη Μυτιλήνη, εγκαταστάθηκαν το 1914 στον Πειραιά, όπου μετέφερε ο πατέρας του τα εργοστάσια (σαπωνοποιίας και ελαιουργίας) που είχε στην Κρήτη. Στον Πειραιά ο Ελύτης έκανε τις εγκύκλιες σπουδές του και στη συνέχεια φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Όμως το 1936 εγκατέλειψε τις πανεπιστημιακές του σπουδές, για να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία. Πολέμησε στο Αλβανικό μέτωπο το 1940, διορίστηκε διευθυντής προγράμμα­τος στο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (1945-46 και 1953) και ταξίδεψε σε διάφορες χώρες.

-   Ο Οδυσσέας Ελύτης εμφανίζεται στην ελληνική ποίηση το 1935 με τη δημοσίευ­ση ποιημάτων του στο περιοδικό  Τα Νέα Γράμματα, όπου δημοσίευαν έργα τους οι λογοτέχνες της Γενιάς τον 1930. [2] Την έμπνευση του την αντλεί από τον ελληνικό ήλιο και τη θάλασσα, γιατί και η ζωή του είναι ποτισμένη με αυτά τα στοιχεία, αφού στα παιδικά του χρόνια περνούσε τα καλοκαίρια σε νησιά του Αιγαίου. Έτσι, στην ποίηση του κυριαρχεί, ως προς το περιεχόμενο, ο ελληνι­κός ήλιος και το αιγαιοπελαγίτικο τοπίο, μέσα σε μια λυρική ατμόσφαιρα νεανικής αισιοδοξίας. Ωστόσο, μετά την εμπειρία του πολέμου του 1940 παίρνει τα θέματα του και από τους αγώνες και τα πάθη του Ελληνισμού. Όσο για την τεχνοτροπία, ο Ελύτης είναι από τους πρώτους Έλληνες ποιητές που ασπάστηκαν τον υπερρεαλισμό, από τον οποίο όμως στη συνέχεια απομακρύνθηκε.

-           Έργα. Ποίηση. Προσανατολισμοί (1940) — Ήλιος ο πρώτος (1943), όπου καταδικάζεται η νύχτα θανάτου που σκόρπισαν στον τόπο οι μεγάλοι με τον πόλεμο.

-           Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1945)* ο τίτλος φανερώνει εύγλωττα το περιεχόμενο.

-           Το Άξιον εστί (1959)* ένα μνημειώδες έργο, διαρθρωμένο σε τρία μέρη (Η Γένεσις, Τα Πάθη, Το Δοξαστικόν), ύμνος για τον Ελληνισμό και για τους αγώνες του

-       Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό — Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας — Τα ρω τον έρωτα -Μαρία Νεφέλη και πολλά άλλα.

-       Έγραψε και μερικά πεζά (για το ζωγράφο Θεόφιλο, για τον Παπαδιαμάντη κτλ.) και μετάφρασε ξένα θεατρικά έργα.

Θέμα του ποιήματος είναι το τέλος μιας εφήμερης και αγνής ερωτικής σχέσης, που τη σημασιοδοτεί το τέλος του καλοκαιριού.

Τα επιμέρους Θεματικά κέντρα είναι

♦     Η ελληνική φύση την περίοδο του καλοκαιριού.

♦     Οι εποχές και οι επιδράσεις τους στο συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου.

Ως προς το περιεχόμενο, ενδιαφέρον έχει ο λυρικός τόνος και η υποβλητική ερωτική ατμόσφαιρα. Το μαγευτικό καλοκαίρι στις ελληνικές θάλασσες, σε συνδυασμό με τον ερωτισμό, το λαμπρό φυσικό περιβάλλον, τα διάφορα αντικείμενα και τις κινήσεις, συνιστούν έναν ύμνο στη ζωή. Η απώλεια τους αφήνει να διαφανεί μια λεπτή μελαγχολία.

•     Με τη φτιαχτή ποιητική λέξη αφρόσκονες νοούνται προφανώς τα μικρά «νέφη» που δημιουργούνται από τον αφρό των κυμάτων τα οποία σκάζουν στη στεριά καθώς και τα πολύ μικρά σταγονίδια που αιωρούνται για λίγο στον αέρα.

Ο έρωτας στη φύση του καλοκαιριού

— Καθεμιά από τις εποχές επηρεάζει τους ανθρώπους συναισθηματικά ως ένα σημείο, με τις ατμοσφαιρικές και καιρικές συνθήκες και με τα στοιχεία και τα τοπία της φύσης. Στο ποίημα Όλα τα πήρε το καλοκαίρι κυριαρχεί το ερωτικό στοιχείο, το οποίο εντάσσεται στο φυσικό περιβάλλον και συσχετίζεται με το καλοκαίρι και με το ελληνικό θαλασσινό τοπίο. Αυτό το τοπίο το δίνουν οι εικόνες της τρικυμίας, της αφρόσκονης και των φυκιών.

Μπορούμε να επισημάνουμε την απουσία στίξης σ όλο το ποίημα που αποτελεί γνώρισμα της νεοτερικής[3] ποίησης.

 Ελευθερία Αρβανιτάκη 'Ολα τα πήρε το καλοκαίρι"

Συνεχίζοντας τις σκέψεις του ποιητή η Καίτη Χωματά μας μεταφέρει σε μια καλοκαιρινή αγάπη!

 

Με μια πιο σύγχρονη ματιά οι Δυτικές Συνοικίες  επιμένουν στα καλοκαιρινά ραντεβού

 

Και τέλος με την πρώτη σταγόνα ... της φθινοπωρινής βροχής, όταν τελειώνει το καλοκαίρι....

Μουσική M.Χατζηδάκις, στίχοι  Οδ. Ελύτης , Ερμηνευτής Δ.Ψαριανός

 

 

---

[1] Επιπλέον πληροφορίες για τον ποιητή μπορείτε να βρείτε και στο Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Α, Β, Γ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, ΑΘΗΝΑ 2006, σελ. 121-123

[2] Βλέπε στο Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Α, Β, Γ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, ΑΘΗΝΑ 2006, σελ. 115-138

[3] Ο όρος «νεοτερική ποίηση» και «νεοτερικό ποίημα» αντιδιαστέλλεται προς την «παραδοσιακή ποίηση» και το «παραδοσιακό ποίημα» και αναφέρεται τόσο στη μορφή, όσο και στον χαρακτήρα. Τα γνωρίσματα του νεοτερικού ποιήματος είναι κυρίως ο ελεύθερος στίχος, η έλλειψη στροφών (συνήθως τα ποιήματα κατανέμονται σε ποιητικές ενότητες) και η έλλειψη ορισμένων ποιητικών συλλαβών στους στίχους. Πολλά νεοτερικά ποιήματα γράφονται με τρόπο που σχεδόν θυμίζει πεζό λόγο (πεζόμορφα ποιήματα). Η ποιητική γλώσσα θυμίζει την καθημερινή ομιλία και χαρακτηρίζεται από τολμηρότητα στην έκφραση. Πολύ συχνά το θέμα της νεοτερικής ποίησης δε φανερώνεται εύκολα. Γι' αυτό και την χαρακτήρισαν ποίηση κλειστή, δυσνόητη και ερμητική.

Ευγενίας Φακίνου "Η ζωή στη Σύμη"

Ευγενία Φακίνου

Η ζωή στη Σύμη

Ενδεικτικές πληροφορίες για τη συγγραφέα.

-      Η Ευγενία Φακίνου γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1945 και μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου σπούδασε γραφικές τέχνες και αρχαιολογική ξενάγηση. Αφού εργάστηκε μερικά χρόνια σε περιοδικά ως γραφίστας, το 1975 δημιούργησε το «αντικειμενοθέατρο» Ντενεκεδούπολη, που ήταν ένα πρωτότυπο κουκλοθέατρο από πεταμένα αντικείμενα, κυρίως ντενεκεδάκια. Το είδος αυτό παιδικού θεάτρου αγαπήθηκε πολύ από τα παιδιά. Η Φακίνου έγραψε και εικονογράφησε 17 παιδικά βιβλία, ενώ από το 1982 άρχισε να γράφει και μυθιστορήματα. Γενικά τα βιβλία της κάνουν πολλές επανεκδόσεις και έχουν κυκλοφορήσει σε εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα, ενώ τα μυθιστορήματα της έχουν μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ρωσικά, ουγγρικά, ολλανδικά, δανέζικα, σερβικά και ιταλικά).

-      Έργα. Παιδικά βιβλία. Το αστέρι των Χριστουγέννων — Τα Ελληνάκια — Ο κύριος Ουλτραμέρ — Ξύπνα Ντενεκεδούπολη — Στο Κουρδιστάν — Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου — Μια μικρή καλοκαιρινή ιστορία κ.ά.

-      Μυθιστορήματα. Αστραδενή (1982) - Το έβδομο ρούχο (1983) - Η μεγάλη πράσι­νη (1987) - Γάτα με πέταλα (1990) - Ζάχαρη στην άκρη (1991) - Η Μερόπη ήταν το πρόσχημα (1994) - Εκατό δρόμοι και μία νύχτα (1997) - Τυφλόμυγα (2000).

Θεματικά κέντρα

Ø      Ανάγκες που γεννιούνται σε αιγαιοπελαγίτικα νησιά (λειψυδρία κ.ά.).

Ø      Νησιώτικη αρχιτεκτονική προσαρμοσμένη στις οικογενειακές ανάγκες.

Ø      Ομαδική ζωή και ανθρώπινες σχέσεις που βασίζονται στη συνεργασία και την αλληλεγγύη.

Ø      Παιδικά παιχνίδια και ελεύθερος χρόνος σε μια παραδοσιακή κοινωνία.

Ερμηνευτικές  επισημάνσεις

α. κόβανε κουρέλια για κουρελούδες. Οι κουρελούδες ήταν υφαντά καλύμματα του δαπέδου των δωματίων (όπως τα χαλιά και τα κιλίμια). Οι γυναίκες αξιοποιώντας παλιά ρούχα και κομμάτια από υφάσματα, ανεξάρτητα από χρώμα ή ποιότητα, τα έκοβαν σε λουρίδες φάρδους 1-2 εκατοστών και αυτές τις χρησιμοποιούσαν ως υφάδι για την ύφανση της κουρελούς.

β. Δεν έχουν στέρνα, να φοβούνται μην πατώσει και μείνουν χωρίς νερό. Οι Αθηναίοι ξοδεύουν το νερό σπάταλα, γιατί το έχουν άφθονο, ενώ στο νησί συγκεντρώνουν το νερό της βροχής στη στέρνα και το ξοδεύουν με φειδώ, επειδή φοβούνται μήπως αυτό τελειώσει και φανεί έτσι στεγνός ο πυθμένας της (ο «πάτος» της) με την εξάντληση του νερού. Με τη φράση τονίζεται η σπατάλη του νερού στην Αθήνα από τους κατοίκους της σε συσχετισμό με τη λειψυδρία της Σύμης.

γ. κάπως μυρίζει... αλλιώτικο στο στόμα... σα φάρμακο. Το χωρίο αναφέρεται στην οσμή του χλωρίου (το νερό των μεγάλων δεξαμενών των πόλεων χλωριώνεται πριν διοχετευτεί στο δίκτυο).

Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση

Γενικά σχόλια για το συγκεκριμένο μυθιστόρημα της Φακίνου. Στο μυθιστόρημα της Ευγενίας Φακίνου Αστραδενή οι αφηγήσεις της ηρωίδας κινούνται σε δύο επίπεδα. Το πρώτο αφορά τις εμπειρίες που ζει η μικρή Αστραδενή με τον ερχομό της στην πρωτεύουσα, όπου η ζωή διαφέρει ριζικά σε σύγκριση με τα βιώματα που έχει από τη μικρή κοινωνία της Σύμης. Στην Αθήνα γνωρίζει για πρώτη φορά τους φωταγωγούς στις πολυκατοικίες, τα σούπερ μάρκετ, το ασανσέρ, το πόσο περιορισμένα παίζουν τα παιδιά κ.ά. Παράλληλα όμως εμφανίζεται, ως συνέχεια του πρώτου, ένα δεύτερο επίπεδο που αφορά την παρουσίαση της ζωής στη Σύμη. Η Αστραδενή καθετί που γνωρίζει στην Αθήνα και της φαίνεται διαφορετικό, το βρίσκει αρνητικό συγκρίνοντας το με κάτι αντίστοιχο, συνήθως θετικό, από τη ζωή και τις συνήθειες της στη Σύμη. Θεωρεί δηλαδή ότι η ποιότητα ζωής στη Σύμη ήταν καλύτερη. Έτσι, με τη βοήθεια αυτής της τεχνικής το μυθιστόρημα είναι γεμάτο από νοσταλγικές εικόνες της παραδοσιακής ζωής στη Σύμη.

Γενικά σχόλια για το συγκεκριμένο απόσπασμα. Μια τέτοια περίπτωση έχουμε και στο απόσπασμα που ανθολογείται. Η μικρή Αστραδενή, κλεισμένη στην πολυκατοικία, στενοχωριέται επειδή είναι αναγκασμένη να κάθεται σε έναν καναπέ και δεν έχει άλλα συνομήλικα παιδιά να παίξει. Ο νους της επιστρέφει στη ζωή της στο νησί και στα παιχνίδια που έπαιζε με τις φίλες της. Τα παιχνίδια αυτά προσαρμόζονταν και εξαρτιόνταν από τις καιρικές συνθήκες. Εάν ο καιρός ήταν καλός, τα παιδιά έπαιζαν στην αυλή, εάν όχι, συγκεντρώνονταν μέσα στο σπίτι, στο μεγάλο δωμάτιο της κουζίνας.

Αυτή η νοσταλγική αναπόληση της Αστραδενής, που ξεκινά με αφορμή τα παιχνίδια με τις φίλες της, επεκτείνεται και αγκαλιάζει σκηνές από την καθημερινότητα των κατοίκων της Σύμης, όπου κυριαρχεί η ομαδικότητα: γυναίκες που κάνουν από κοινού τις δουλειές και αλληλοβοηθιούνται, παιδιά που παίζουν ομαδικά παιχνίδια. Η νοσταλγική ανάμνηση της Αστραδενής την οδηγεί συνειρμικά και σε μια περιγραφή του εσωτερικού ενός συμιακού σπιτιού, και ιδίως του δωματίου της κουζίνας,[u1]  όπου κυριαρχεί η λειτουργική αξιοποίηση του χώρου και διεξάγονται οι περισσότερες δραστηριότητες μικρών και μεγάλων: ύπνος, εργασία, παιχνίδι κ.ά. Τελευταίο σημείο της αναπόλησης της Αστραδενής είναι οι στέρνες που αναγκάζονται να διατηρούν οι νησιώτες, προκειμένου να συγκεντρώνουν νερό, για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της λειψυδρίας, πρόβλημα άγνωστο στους κατοίκους της πρωτεύουσας.

Συνήθειες και αντιλήψεις των κατοίκων της Σύμης

► Στην αφήγηση, πέρα από τις εργασίες και τις ασχολίες των γυναικών και των παιδιών της Σύμης, γίνεται λόγος και για κάποιες συνήθειες και αντιλήψεις των κατοίκων του μικρού αυτού νησιού. Έτσι στη Σύμη:

Ø      Οι μεγάλοι χρησιμοποιούν κάποια φόβητρα, για να καθίσουν φρόνιμα τα παιδιά (τα απειλούν ότι θα έρθει ο αράπης ή η γριά).

Ø      Δεν υπάρχουν εστίες θέρμανσης το χειμώνα λόγω του ήπιου κλίματος και χρησιμοποιούνται κάποια αφεψήματα, όπως το φασκόμηλο, για την περιστασιακή αντιμετώπιση του λίγου κρύου (το τζάκι δε χρησιμοποιείται με τον τρόπο που χρησιμοποιείται σε άλλες περιοχές).

Ø      Υπάρχει η δοξασία ότι το άναμμα του τζακιού έχει τη μαγική και υπερφυσική ιδιότητα να διώχνει το κακό από την οικογένεια.

Ø      Υπάρχει η δοξασία για τους καλικάντζαρους, που εμφανίζονται στη γη τις μέρες των Χριστουγέννων.

Ø      Καλλιεργούνται στα σπίτια καλλωπιστικά φυτά (βασιλικά, κατιφέδες).

Σε κάθε σπίτι συγκεντρώνουν το χειμώνα βρόχινο νερό σε ειδική στέρνα και το χρησιμοποιούν όλο το χρόνο με πολλή φειδώ λόγω λειψυδρίας

---

 [u1]Η Αστραδενή διαπιστώνει ότι οι κουζίνες στην Αθήνα είναι πολύ μικρές, στενόχωρες (κουτσουλές). Όμως στη Σύμη η κουζίνα είναι πολύ ευρύχωρη και αποτελεί τον κύριο χώρο του σπιτιού και το κέντρο της οικογενειακής ζωής (ένα μεγάλο δωμάτιο, πολύ μεγάλο, που κάνουμε όλες μας τις δουλειές).

το τραγούδι του μήνα!

"Κεμάλ" Μάνος Χατζηδάκις!