Ραψωδία ζ 139-259

ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΡΑΨΩΔΙΑ ζ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

Ο ΓΑΜΟΣ. Στην ομηρική εποχή η γυναίκα έχει διακεκριμένη θέση μέσα στο σπίτι, στην κοινωνία, τη ζωή. Δεν αποφασίζει όμως μόνη της όσα σχετίζονται με το γάμο. Χρέος της είναι να προετοιμάζεται και να φτιάχνει την προίκα της και τίποτε άλλο. Πάντοτε γνωρίζει λιγότερα απ' όσα γίνονται γύρω της ή πίσω της, γι αυτήν.

Συνάντηση Οδυσσέα Ναυσικάς

Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΝΑΥΣΙΚΑΣ. Η Ναυσικά προβάλλεται από τον Όμηρο ως σύμβολο ομορφιάς και αγνότητας. Ο χαρακτήρας της ψυχής της αντιστοιχεί με την εξωτερική της εμφάνιση. Έδειξε φρόνηση και γενναιότητα όταν πρωτοαντίκρυσε τον Οδυσσέα. Σκέφθηκε με ψυχραιμία και αντιλήφθηκε ότι είναι ξένος, φτωχός ή ναυαγός. Φιλόξενη και στοργική τον δέχτηκε και τον στήριξε ηθικά. Αφού έδωσε εντολή στις υπηρέτριες της να τον περιποιηθούν σκιρτάει (λαχταράει) στο αντίκρυσμα της ομορφιάς του Οδυσσέα και σκέφτεται πως τέτοιος θα ήθελε να είναι ο άντρας που θα την παντρευτεί. Όταν όμως έρχεται η ώρα της επιστροφής στο πατρικό σπίτι, δεν προδίδει τις αρχές της και δεν επιτρέπει στον εαυτό της να γίνει στόχος των απρεπών σχολίων της κοινωνίας, σε βάρος της προσωπικής της αξιοπρέπειας.

ΡΑΨΩΔΙΑ ζ στίχοι 139-259

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

1.    Οι θεϊκές επεμβάσεις λειτουργούν συχνά και ως μέσα προώθησης-και εξέλιξης του μύθου.

2.    Η κυρίαρχη εικόνα της ενότητας (Οδυσσέα (ναυαγού) –Ναυσικάς (βασιλοπούλας) και τα στοιχεία που τη συνθέτουν.

3.     Τα προβλήματα που έχει τώρα ο Oδυσσέας και ο τρόπος επίλυσής τους.

4.    Η δομή του λόγου του Oδυσσέα.

5.    Η στάση της Nαυσικάς απέναντι στον ικέτη και στις ακόλουθές της και το ηθος της.

2.1. Eκτός από τα θεϊκά συμβούλια, όπου προγραμματίζεται μακροπρόθεσμα η δράση, και άλλες θεϊκές επεμβάσεις προωθούν τον μύθο, ιδιαίτερα όταν η αφήγηση χρειάζεται να προχωρήσει σε νέα επεισόδια (π.χ., ο ρόλος της Aθηνάς εδώ με το όνειρο της Nαυσικάς που την οδήγησε στο ποτάμι και την αστοχία της μπάλας[1] που οδήγησε τις υπηρέτριες κοντά στον Οδυσσέα.

4. H δομή του λόγου[2] του Oδυσσέα σχηματοποιημένη:

α. ικεσία και εγκώμιο της κόρης, συνδυασμένο με διακριτική προβολή του δικού του προσώπου·

β.Η τελευταία του ταλαιπωρία και οι τωρινοί φόβοι του·

γ υποβολή ενός μικρού αιτήματος που συνοδεύεται από μεγάλες και προσεγμένες ευχές.

-> Oι επιμέρους ενότητες, η σειρά και η έκταση που δίνεται στην καθεμιά, καθώς και ο τρόπος σύνδεσης και συνοχής τους, έχουν σοφά υπολογιστεί και συνθέτουν/δομούν έναν αριστουργηματικό ικετευτικό λόγο που δεν αφήνει περιθώρια αποτυχίας.

Eίναι λοιπόν μειλίχιος και θαραλέος ο λόγος του Oδυσσέα.

-> Aπό τη συνάντηση Oδυσσέα-Nαυσικάς κερδίζουν και οι δύο: «Eκείνη του προσφέρει τη σωτηρία, την επανένταξη στον κόσμο των πολιτισμένων ανθρώπων, ενώ εκείνος της προσφέρει την ενηλικίωση, την ένταξη στον κόσμο των ενηλίκων.»

Λίγα συμπληρωματικά για την εθιμοτυπία και τον θεσμό της ικεσίας:

•        Mε την αυτοταπεινωτική στάση του ο ικέτης αποδεχόταν την κατωτερότητά του απέναντι στον ικετευόμενο και έδειχνε ότι δεν αποτελεί απειλή.

Η Ναυσικά οδηγεί τον Οδυσσέα στο παλάτι

 H ικεσία, όπως και η (φιλο)ξενία, εξυπηρετούσαν κοινωνικές ανάγκες, η δε σύνδεσή τους με τη θρησκεία τις καθιέρωσε. O Δίας δηλαδή, ως πατέρας των (θεών και των) ανθρώπων προστάτευε όλους εκείνους που είχαν ανάγκη (τους ξένους, τους ικέτες –  στον στίχο _54/<_08> γίνεται λόγος και για τους φτωχούς).

1.  Η φιλοξενία στη ζωή των αρχαίων ήταν λειτουργία κοινωνική, επάνω στην οποία στηρίχτηκε η οικονομική ανάπτυξη και η άλλη πολιτιστική εξέλιξη. Ο ξένος, οδοιπόρος ή ναυτικός, ακμαίος ή καταβεβλημένος, στον ομηρικό κόσμο μα και στο μεταγενέστερο ελληνικό κόσμο μέχρι σήμερα, είναι πρόσωπο σεβαστό και άξιο να βρει θαλπωρή και φιλική συμπαράσταση σε όποιο σπίτι κι αν μπει. Αλλ' η φιλοξενία πέρα από τον κοινωνικό είχε και χαρακτήρα θρησκευτικό. Προστάτης των ξένων ήταν ο ίδιος ο Δίας, ο Ξένιος Δίας. Παράλειψη του καθήκοντος της φιλοξενίας ήταν ασέβεια προς το θεό. Όταν ο ξένος έπεφτε στα πόδια ως ικέτης και αγκάλιαζε τα γόνατα εκείνου από τον οποίο ζητούσε προστασία, τότε ο ξένος αυτός έστω κι αν ήταν καταδιωκόμενος διασφάλιζε άσυλο, διότι βρισκόταν υπό την κάλυψη του ικέσιου Δία. Τη στάση αυτή σκέφθηκε αρχικά να πάρει ο Οδυσσέας (ζ 141/3), αλλά τελικά την απέρριψε.

5. Ύστερα από τη συνομιλία της με το ναυαγό η Ναυσικά γύρισε στις κοπέλες, που τρομαγμένες είχαν διασκορπισθεί, και τους εξήγησε πως ο ξένος δεν είναι εχθρός, αλλά δύστυχος ναυαγός που πρέπει να του παρασταθούν, διότι όλοι οι ξένοι και οι φτωχοί έρχονται από το Δία, και γι' αυτούς ό,τι και να δώσει κανείς, ακόμη και το λίγο, είναι κα-λόδεχτο. Έπειτα η Ναυσικά πρόσταξε τις θεραπαινίδες με τρόπο αντιθετο με τη διαδικασία της φιλοξενίας: α) να δώσουν στον ξένο φαγητό και πιοτό και β) να τον λούσουν μέσα στο ποτάμι (ζ 199/201-210/12).

Η ενότητα κλείνει με την πρόθυμη εκτέλεση της εντολής και με μια πολιτισμένη άρνηση του ήρωα να δεχτεί τις υπηρεσίες των κοριτσιών, γιατί αισθανόταν ντροπή να γυμνωθεί  ανάμεσα σε όμορφες νεαρές κοπέλες.

---

[1] Το τυχαίο πέσιμο της μπάλας στο ποτάμι -που στην ουσία ήταν κατευθυνόμενη από την Αθηνά- κορύφωσε την εύθυμη και θορυβώδη σκηνή κι αυτό με τη σειρά του έγινε αιτία: α) να σηκωθεί από το βαθύ του ύπνο ο ναυαγός β) να βγάλει πικρό αναστεναγμό και γ) να διερωτηθεί σε ποια χώρα βρίσκεται και με ποιους ανθρώπους έχει να κάνει να είναι άραγε

[2] Ο λόγος του είναι παρακλητικός: Στην αρχή εκφράζει τον απέραντο θαυμασμό του για την ομορφιά της, που την παρομοιάζει με το δροσάτο βλαστάρι της φοινικιάς στο βωμό του Απόλλωνα στη Δήλο. Έπειτα με πολλή ειλικρίνεια λέει πως είναι ναυαγός και αποκαλύπτει τη θαλασσινή του περιπέτεια. Τέλος ζητεί δυο πράγματα: πρώτον να του δώσει κάτι να φορέσει και δεύτερον να του δείξει το δρόμο που οδηγεί στην πόλη. Η απήχηση στην ψυχή της Ναυσικάς είναι άμεση και θετική: α) δείχνει κατανόηση και καλοσύνη β) ενημερώνει τον ήρωα για τη χώρα και τους ανθρώπους που την κατοικούν γ) αποκαλύπτει ποια είναι και δ) υπόσχεται βοήθεια.