Γραφείον Ιδεών

Αντώνης Σαμαράκης

Γραφείον ιδεών

Ενδεικτικές πληροφορίες για το συγγραφέα.

-      Ο Αντώνης Σαμαράκης (Αθήνα 1919-2003), από τους πιο πολυδιαβασμένους και πολυμεταφρασμένους συγγραφείς της μεταπολεμικής γενιάς, γεννήθηκε από φτωχούς γονείς, σπούδασε νομικά και εργάστηκε ως υπάλληλος στο Υπουργείο Εργασίας, από όπου τον απέλυσε η δικτατορία του Μεταξά. Στην Κατοχή πιάστηκε από τους Ναζί και καταδικάστηκε σε θάνατο, όμως τα κατάφερε να γλιτώσει, ενώ στη δικτατορία του 1967 του απαγορεύτηκε η έξοδος από τη χώρα. Τιμήθηκε με πάρα πολλές διακρίσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ το 1989 η UNICEF Νέας Υόρκης τον ονόμασε πρώτο Έλληνα πρεσβευτή καλής θέλησης για τα παιδιά του κόσμου.

-      Ως πεζογράφος γνώρισε την επιτυχία με την πρώτη συλλογή διηγημάτων του {Ζητείται ελπίς, 1954), ενώ και τα άλλα έργα του αριθμούν πάρα πολλές εκδό­σεις και μεταφράστηκαν σε περισσότερες από τριάντα γλώσσες.

-      Τρία είναι τα βασικά γνωρίσματα των έργων του: α) Από τα κείμενα του απουσιάζει η λογοτεχνική προσποίηση· β) ενώ τα θέματα του είναι ελληνικά, τα μηνύματα τους έχουν παγκόσμιο ενδιαφέρον και γ) τα έργα του διαπνέονται από το ανθρωπιστικό πνεύμα.

-      Έχοντας ως πρότυπο τον Ντοστογιέφσκι και επηρεασμένος από το αστυνομικό μυθιστόρημα ο Σαμαράκης έδωσε δική του πνοή στην πεζογραφία όχι με τη μορφή αλλά με το περιεχόμενο των έργων του, που είναι σχετικό με τα τραγικά προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου: με την ανασφάλεια, με τα αδιέξοδα και με τις αγωνίες του. Έτσι, τα θέματα του, που εκπορεύονται από την ανθρωπιά και από τον πόθο για έναν καλύτερο κόσμο, είναι η φτώχεια και η ανεργία, η πείνα και η εξαθλίωση, ο πόλεμος και η βία, η αδικία, η υποκρισία. Ως προς τη μορφή τους τα κείμενα του Σαμαράκη, με τη λιτότητα των εκφραστικών μέσων, με το καθημερινό λεξιλόγιο και την κοφτή γλώσσα, δίνουν την εντύπωση του αφρόντιστου λόγου.

Η πεζογραφία του αγγίζει τα πιο καυτά θέματα της σημερινής πραγματικότητας, πολιτικής και κοινωνικής, με μια στάση έντονα κριτική και αρνητική, κάποτε και με σαρκασμό που φτάνει ως το παράλογο, εκφράζοντας έτσι πιο ξεκάθαρα τη διαμαρτυρία του. Η ανησυχία και η αγωνία είναι βασικό χαρακτηριστικό των έργων του, που καταλήγει όμως στην αναζήτηση κάποιας ελπίδας και κάποιας ανθρώπινης καλοσύνης.

Έργα. Ζητείται ελπίς (1954), διηγήματα - Σήμα κινδύνου (1959), μυθιστόρημα -Αρνούμαι (1961) - Το λάθος (1965), μυθιστόρημα, που χάρισε στο συγγραφέα παγκόσμια αναγνώριση (Με βάση το μυθιστόρημα γυρίστηκε το 1975 ταινία στη Γαλλία από τους Ζαν-Κλωντ Καριέρ και Πέτερ Φλέισμαν, με τον τίτλο La faille.) - Το διαβατήριο (1973) - Η κόντρα — Εν ονόματι (1998).

Το κείμενο του Αντ. Σαμαράκη "Μια κάποια περίπτωση" μπορείτε να το ακούσετε εδώ

.

Θεματικά κέντρα

♦     Στόχοι, επιθυμίες, όνειρα.

♦     Ανεργία, απουσία ιδεών στη σύγχρονη εποχή που οδηγεί στον τυχοδιωκτισμό.[1]

Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση

1. Πρέπει να επισημάνουμε  το ευρύτερο θέμα της ανεργίας, που πλήττει τα αστικά κέντρα και οδηγεί τους ανθρώπους σε τυχοδιωκτικές λύσεις. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο ήρωας προσπαθεί «να πιάσει την καλή», επιδιώκοντας το εύκολο κέρδος ενός χρηματικού βραβείου. Όταν αποτυγχάνει σ' αυτόν το στόχο, στρέφεται σε μια επαγγελματική επιλογή που αντικατοπτρίζει την φτώχεια  ιδεών της εποχής μας. Το Γραφείον Ιδεών είναι αυτό που ο λαός ονομάζει «αεριτζίδικη δουλειά», δηλαδή ευκαιριακή, χωρίς σοβαρό υπόβαθρο.

2. Μπορούμε να αξιολογήσουμε τη συμπεριφορά του ήρωα, ο οποίος από τη μια δεν έχει βρει σαφή επαγγελματικό προσανατολισμό κι από την άλλη παρουσιάζει αδικαιολόγητη αυτοπεποίθηση, αφού θεωρεί σίγουρο το βραβείο. Αναλυτικότερα:

Η προσωπικότητα του κ. Καββαδία

Ο κ. Καββαδίας είναι ένας άνθρωπος με υπερβολική αλλά χωρίς αντίκρισμα αυτοπεποίθηση, που φτάνει στα όρια της νοσηρής έπαρσης - αυτό ακριβώς που δηλώνει η λέξη ξιπασμένος. Τον διακρίνει μια αδικαιολόγητη αυτοεκτίμηση, που τον οδηγεί στην υπερβολική εκτίμηση του λογοτεχνικού του ταλέντου και στην αλαζονεία για το έργο του, με αποτέλεσμα να πλάσει μια πραγματικότητα καθόλου ρεαλιστική (Και δεν είχε την παραμικρή αμφιβολία πως θα 'παιρνε παμ­ψηφεί το πρώτο βραβείο — ήταν απόλυτα σίγουρος για το βραβείο). Είναι επίσης ευφάνταστος (ζει με τη φαντασία του το κοσμικό γεγονός, στο οποίο θα είναι πρωταγωνιστής), ματαιόδοξος (ράβει καινούριο κουστούμι για τη βραδιά της απονομής των βραβείων) και φιλόδοξος, αφού εκτός από τα χρήματα, τον ενδιαφέρει και η δόξα [Χώρια η δόξα). Κατά τα άλλα, είναι ένας ανεύθυνος άνθρωπος, ανεπάγγελτος, που έχει βολέψει τον τυχοδιωκτισμό του πίσω από τον αυτοχαρακτηρισμό «ελεύθερος σκοπευτής της ζωής». Έχει μόνιμο οικονομικό πρόβλημα (Τα οικονομικά του ήτανε πολύ ζορισμένα εκείνο τον καιρό... αλλά και πότε δεν ήτανε;) και δεν έχει κάνει καμιά προκοπή στη ζωή του (Είχε πατήσει τα 44 και δεν είχε ακόμα στεριώσει σ'ένα επάγγελμα). Ωστόσο είναι και ευαίσθητος, αφού το μυθιστόρημα του είχε ως θέμα τις περιπέτειες της δικής του ευαίσθητης καρδιάς. Εξάλλου η ευαισθησία του αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι το ζήτημα της αποτυχίας του Πολύ βαριά το πήρε: απομονώθηκε, έπεσε σε κατάθλιψη, «έπινε και κάπνιζε συνέχεια».

—        Στη συνέχεια όμως αποδεικνύεται ότι είναι επιτήδειος: αξιοποιεί τη διαπίστωση της Επιτροπής ότι έχει άφθονες και πρωτότυπες ιδέες, εμπορευματοποιεί «το θείο δώρο των ιδεών» και δραστηριοποιείται σε έναν τομέα εργασίας πρωτότυπο και, όπως αποδεικνύεται, κερδοφόρο. Είναι και αυτός ένας τυχοδιώκτης, που στήνει μια ευκαιριακή δουλειά και προσπαθεί να πλουτίσει χωρίς μόχθο, εκμεταλλευόμενος μιαν ανάγκη στην αγορά και πουλώντας ένα αγαθό σημαντικό, τις πολύτιμες ιδέες του, σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από ένδεια ιδεών

3. Αξίζει επίσης να επισημανθεί ο λεπτός ειρωνικός τόνος που διαπερνά το απόσπασμα και εντοπίζεται όχι μόνο στα σχόλια του αφηγητή για τον ήρωα (τον αποκαλεί κ. Καββαδία, τονίζει τις περιπέτειες της «ευαίσθητης καρδιάς του» κ.λπ.), αλλά και στον έμμεσο σχολιασμό που κάνει για τους κύκλους ανθρώπων του πνεύματος και της πολιτικής, οι οποίοι είναι οι «εν δυνάμει» αγοραστές των ιδεών του.

4. Η γραφή του Αντ. Σαμαράκη στο διήγημα αυτό είναι απλή, λιτή, με σύντομες και αστόλιστες φράσεις. Η αφήγηση, αντικειμενική και ρεαλιστική, περιορίζεται στην καταγραφή του θέματος χωρίς συναισθηματισμούς και αδικαίωτους καλλωπισμούς.

---

[1] Τυχοδιώκτης είναι αυτός που κυνηγά την επιτυχία και τον πλούτο με ανήθικο τρόπο.