Η καλή μέρα απ’ το πρωί φαίνεται

Θανάσης Βαλτινός

Η καλή μέρα απ’ το πρωί φαίνεται

Ενδεικτικές πληροφορίες για το συγγραφέα

     

Ο Θανάσης Βαλτινός, ένας από τους κορυφαίους και πιο ενδιαφέροντες Έλληνες συγγραφείς και τιμημένος με διακρίσεις, γεννήθηκε στο χωριό Καράτουλα της Κυνουρίας το 1932 και φοίτησε κατά σειρά στα Γυμνάσια Σπάρτης, Γυθείου και Τρίπολης. Το 1950 πήγε στην Αθήνα, όπου ζει έως σήμερα. Σπούδασε κινηματογράφο και μετά το 1974 έζησε κατά διαστήματα στην Αγγλία, στο Δυτικό Βερολίνο και στις ΗΠΑ, καλεσμένος από πανεπιστήμια ή άλλα πνευματικά ιδρύματα. Είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών, της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων καθώς και της Εταιρείας Συγγραφέων. Διετέλεσε γενικός Διευθυντής του 2ου καναλιού της Εθνικής Τηλεόρασης την περίοδο 1989-1990.

-      Έργα. Η κάθοδος των εννιά (1963), ένα από τα κλασικά πεζογραφήματα της νεό­τερης ελληνικής λογοτεχνίας - Συναξάρι Αντρέα Κορδοπάτη, Βιβλίο πρώτο, Αμερική (1972) — Τρία ελληνικά μονόπρακτα, μυθιστόρημα (1978) — Εθισμός στη νικοτίνη — Μπλε βαθύ σχεδόν μαύρο — Στοιχεία για τη δεκαετία τον '60, μυθιστόρημα — Θα βρείτε τα οστά μου υπό βροχήν, διηγήματα - Φτερά Μπεκάτσας -Ορθοκωστά, μυθιστόρημα — Συναξάρι Αντρέα Κορδοπάτη, Βιβλίο δεύτερο, Βαλκανικοί - '22 (2000) κ.ά. Ο Βαλτινός έγραψε σενάρια για κινηματογραφικά έργα και μετάφρασε αρχαίες τραγωδίες, που παίχτηκαν στην Επίδαυρο.

. Η ξενιτιά γενικά

-        Η αποδημία, δηλαδή η απομάκρυνση κάποιων ανθρώπων από τον τόπο στον οποίο γεννήθηκαν και μεγάλωσαν και η μόνιμη ή για μεγάλο χρονικό διάστημα εγκατάσταση τους σε ξένο τόπο, οφείλεται σε κάποιες συνθήκες ιστορικές, πολιτικές ή κοινωνικές. Ο κυριότερος όμως λόγος που αναγκάζει τους ανθρώπους να ξενιτεύονται είναι οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες της πατρίδας τους και γι' αυτό φεύγουν για τη βελτίωση των οικονομικών τους και για καλύτερες συνθήκες ζωής. Αυτοί είναι οι οικονομικοί μετανάστες. Πέρα από αυτούς υπάρχουν και εκείνοι που εκπατρίζονται, που εκδιώκονται ή φεύγουν από την πατρίδα τους για λόγους πολιτικούς, και κυρίως οι πρόσφυγες, δηλαδή οι πληθυσμοί που αναγκάζονται για λόγους δικούς τους ή εξαναγκάζονται από κάποιο φορέα εξουσίας να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους ή τον τόπο της μόνιμης κατοικίας τους και να καταφύγουν σε μια ξένη χώρα ή στη χώρα της εθνικής τους προέλευσης (όπως, για παράδειγμα, οι Έλληνες πρόσφυγες που ήρθαν στην Ελλάδα από τη Μ. Ασία το 1922 ή οι νεοπρόσφυγες Έλληνες Πόντιοι που ήρθαν τελευταία στην Ελλάδα από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης).

-       Οι συνθήκες ζωής των μεταναστών και των προσφύγων είναι ιδιαίτερα δύσκολες, επειδή αυτοί βρίσκονται μακριά από τα σπίτια τους και από τα υπάρχοντα τους (ή τα έχουν χάσει) και προσπαθούν με πολλές δυσκολίες να βρουν εργασία και να ριζώσουν σε ξένον τόπο ξεκινώντας από την αρχή, καθώς μάλιστα ζουν μέσα σε μια ξένη κοινωνία, της οποίας τα μέλη τους βλέπουν ενδεχομένως με αντιπάθεια, με καχυποψία, ακόμα και με εχθρικές διαθέσεις, σαν εισβολείς στο δικό τους τόπο, και προσπαθούν να τους κρατάνε πολλές φορές αποκομμένους από το κοινωνικό σύνολο. Κοντά λοιπόν στις πρακτικές δυσκολίες υπάρχει για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες το αίσθημα της μοναξιάς, του κοινωνικού αποκλεισμού και της περιφρόνησης, ενώ παραμένει πάντα η ζωηρή νοσταλγία για τη πατρίδα τους. Παρ' όλα αυτά οι μετανάστες πετυχαίνουν τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής τους και, ακόμα, διευρύνουν τους ορίζοντες της ζωής τους με την απόκτηση νέων εμπειριών, με την αλλαγή του τρόπου της ζωής τους, με την αλλαγή προς το καλύτερο του τρόπου της σκέψης και της συμπεριφοράς τους.

Η ξενιτιά και οι Έλληνες

Το πρόβλημα της αποδημίας και ο καημός της ξενιτιάς εμφανίζεται συχνά στον ελληνικό χώρο όχι μόνο την εποχή του συγγραφέα, καθώς ανάγεται σε πολύ παλαιότερες εποχές, ενώ το μεταναστευτικό ρεύμα συνεχίστηκε και στις αρχές του 20ού αιώνα (προς Β. Αμερική Αυστραλία, Γερμανία και Βέλγιο). Το φαινόμενο έχει τις ρίζες του σε πολλούς λόγους, ο κυριότερος από τους οποίους είναι η κακή οικονομική κατάσταση πολλών περιοχών της χώρας λόγω των άγονων εδαφών τους, η τάση του ανθρώπου να βελτιώσει τη ζωή του κτλ. Έτσι, αφού η ξενιτιά είναι ένας καημός που βασανίζει και τους ξενιτεμένους και τους δικούς τους στην πατρίδα, ο λαός έχει τραγουδήσει τους καημούς και τα βάσανα της ξενιτιάς και υπάρχουν πολλά δημοτικά τραγούδια που έχουν σχετικά θέματα: τον πόνο του χωρισμού, τον καημό των αγαπημένων που ζουν χωριστά, το γυρισμό του ξενιτεμένου κτλ.

Οι ξένοι στη σημερινή Ελλάδα

Ωστόσο στη σημερινή Ελλάδα εδώ και 10-15 χρόνια οι όροι έχουν αντιστραφεί και, αντί να ξενιτεύονται οι Έλληνες, έχει κατακλυστεί η χώρα μας από οικονομικούς μετανάστες άλλων, φτωχών χωρών και από πρόσφυγες. Είναι βέβαιο ότι αυτοί οι άνθρωποι νιώθουν ανάμεσα μας όπως νιώθουν πάντα οι πρόσφυγες και οι μετανάστες. Και ο καιρός θα δείξει αν εμείς ως λαός χώρας υποδοχής προσφύγων και μεταναστών θα συμπεριφερθούμε σ' αυτούς με τρόπο ταπεινωτικά ρατσιστικό ή με κατανόηση και ανθρωπιά. Πρέπει όμως να συμπληρώσουμε ότι απο το 2010 και μετά, λόγω της μεγάλης οικονομικής κρίσης που μαστίζει τη χωρα μας, αρχίζει και διαμορφώνεται μεταναστευτικό ρεύμα προς το εξωτερικό, από Ελληνες νέους που ψάχνουν για ένα καλύτερο μέλλον!

Θεματικά κέντρα

♦> Η μετανάστευση ως κοινωνικό φαινόμενο (αίτια και μορφές της).

♦     Η μετανάστευση και οι επιπτώσεις της στη νοοτροπία των ανθρώπων.

♦     Μετανάστευση και περιπέτεια: άνοιγμα νέων οριζόντων, απόκτηση εμπειριών, αλλαγές στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς.

1.         Το «συναξάρι»

• Συναξάρι ονομάζεται η διήγηση που αναφέρεται στο βίο και στο μαρτύριο κάποιου αγίου ή μάρτυρα του χριστιανισμού ή στην ασκητική ζωή των οσίων και των ασκητών ή και σε άλλα θέματα σχετικά με την εκκλησιαστική ζωή* έτσι λέγεται και το βιβλίο που περιέχει μια τέτοια διήγηση. Η διήγηση αυτή πήρε το όνομα «συναξάρι», επειδή διαβαζόταν σε συγκεντρώσεις (σε «συνάξεις») μοναχών.

—        Και ο συγγραφέας δίνει αυτόν το χαρακτηρισμό {Συναξάρι) στην αφήγηση του ήρωα του, επειδή οι περιπέτειες και οι δυσκολίες της ζωής του Αντρέα Κορδοπάτη είναι σαν τα μαρτύρια των αγίων και σαν τη στερημένη ζωή των ασκητών — είναι και ο ίδιος ένας μάρτυρας. Μάλιστα οι περιπέτειες και οι οδυνηρές δυσκολίες έχουν αρχίσει για τον ήρωα ενώ βρίσκεται ακόμη στις τυπικέςδιαδικασίες και πριν φύγει για την ξενιτιά.

2.         Ο τίτλος Η καλή μέρα...

—         Το απόσπασμα έχει τίτλο τη γνωστή παροιμία Η καλή μέρα απ’ το πρωί φαίνεται, η οποία σημαίνει ότι η αρχή κάποιας ενέργειας, δραστηριότητας, πορείας ενός έργου, κατάστασης κτλ. δίνει δείγματα για την καλή έκβαση της. Ωστόσο η παροιμία χρησιμοποιείται κυρίως ειρωνικά, όπως εδώ, για να δηλώσει τα δείγματα για την κακή έκβαση και για τις δυσκολίες που μας περιμένουν στην πορεία μας. Επομένως ο τίτλος του αποσπάσματος σημαίνει ότι οι δυσκολίες και οι ταλαιπωρίες[1] που περιμένουν στην ξενιτιά αυτόν που θα μεταναστεύσει έχουν αρχίσει από τώρα, με τις απαραίτητες διαδικασίες για την αναχώρηση και πριν ακόμη φτάσει στον προορισμό του.

3.         Γλωσσικές και υφολογικές παρατηρήσεις

-           Η γλώσσα του κειμένου είναι λιτή, με λέξεις και φράσεις του καθημερινού λόγου (μερικές από αυτές είναι ιδιωματικές ή ανήκουν σε ειδικό λεξιλόγιο: πάντα την πάντα, σήκωσε φτερό, μπενετάδες, να καλντίζει, στίμη, ροβολάγαμε, ρέλες κ.ά.). Ο λόγος έχει έντονο το στοιχείο της προφορικότητας: απλός και λαϊκός, χωρίς «λογοτεχνικά» στολίδια, μικροπερίοδος και παρατακτικός, με στοιχεία ιδιωματικά και ξενικά, είναι ανάλογος με την καταγωγή του ήρωα και με τη διαδρομή της ζωής του.

4.         Αφηγηματικά στοιχεία

-       Ο αφηγητής είναι δραματοποιημένος και αφηγείται σε α γραμματικό πρόσωπο την ιστορία στην οποία είναι ο ίδιος πρωταγωνιστής,[2] σαν να γράφει με ημερολογιακό τρόπο την αυτοβιογραφία του σε εξομολογητικό τόνο. Η αφήγηση είναι χρονολογική («γραμμική»: τα γεγονότα αναφέρονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν), ενώ σε ένα σημείο υπάρχει μια αναδρομική αφήγηση, εκείνη με τον Ιωάννη Τσέκο. Ακόμα, ως προς τη διάρκεια του χρόνου, παρατηρείται σε ένα σημείο του κειμένου «σύνοψη» της αφήγησης: τα γεγονότα ενός χρόνου συνοψίζονται στην αφήγηση σε 2-3 αράδες (στις τελευταίες του αποσπάσματος).

Ο ακριβής χρόνος των γεγονότων προσδιορίζεται στην αρχή  με τη σαφή δήλωση του έτους: Στα 903 και στη συνέχεια με τη φράση της δεύτερης αράδας του κειμένου μιαν αυγή, στις δεκαπέντε Μαρτίου, ημέρα Παρασκευή. Ο χώρος των γεγονότων δίνεται με λεπτομερειακές αναφορές των σταθμών του αφηγητή κατά τη μετάβαση του στον Πειραιά και την επιστροφή του και εκτείνεται από το χωριό του ήρωα ως τον Πειραιά.

 Από αυτή την παρουσίαση δε θα μπορούσαν να λείπουν και μερικά τραγούδια που αφορούν την μετανάστευση!

 Ξεκινάμε με δημοτικό τραγούδι

 Συνεχίζουμε με τι άλλο...... με ένα απο τα δεκάδες σχετικά τραγούδια του Στέλιου Καζαντζίδη

Ο Πάνος Γαβαλάς συνεχίζει στο ίδιο μοτίβο... 

Σήμερα ο Σωκράτης Μάλαμας μας ταξιδεύει στην Αμερική

Τέλος θα κλείσουμε με τη νεανική φωνή της ελληνίδας Μόνικα που μας τραγουδαει με αγγλικο στίχο: Away from my land

---

[1] Η συγκεκριμένη αφήγηση καταγράφει με ημερολογιακό τρόπο την πορεία του αφηγητή από το χωριό του στην πόλη, που αποτελεί την πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια του να αποκτήσει άδεια εξόδου από τη χώρα. Στη διάρκεια της διαδρομής χωριό-πόλη-χωριό ο αφηγητής καταγράφει με συντομία και λιτότητα πρόσωπα και καταστάσεις που τον επηρεάζουν

[2] Ο Θ. Βαλτινός έχει την ικανότητα να μιμείται τη γλώσσα, το ύφος και το ήθος των ηρώων του, δίνοντας την εντύπωση ότι μιλούν εκείνοι, ασχέτως αν πίσω από αυτούς κρύβεται ο ίδιος. Έτσι, χρησιμοποιεί μικροπερίοδο και παρατακτικό λόγο, με έντονο το στοιχείο της προφορικότητας,