ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ Κ.Π.Καβάφη

Κ.Π.Καβάφη                                      

«ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ»

Ενδεικτικές πληροφορίες για τον Κωνσταντίνο Καβάφη

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933) είναι από τους σημαντικότερους ποιητές, του οποίου η ποίηση ενέπνευσε τόσο τους Έλληνες, όσο και τους ξένους ομότεχνούς του. Η απήχηση της ποίησης του έγινε αισθητή κυρίως από τη δεκαετία του ’60 και μετά, όταν μεταφράστηκε εκτεταμένα στις σημαντικότερες δυτικές γλώσσες. Η έρευνα έδειξε ότι ο Καβάφης έχει αποκτήσει το κύρος και την αίγλη ενός παγκόσμιου ποιητή.

Φαναριώτικης καταγωγής, ο Καβάφης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια, όπου άκμαζε η ελληνική κοινότητα. Εκεί, στην πόλη με τις ανεξάντλητες ιστορικές μνήμες, που έγινε αναπόσπαστο μέρος της θεματικής του, ο Καβάφης έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Μετά το θάνατο του πατέρα του (1870) και την οικονομική καταστροφή της οικογένειας πέρασε ένα διάστημα της εφηβείας του στην Αγγλία και στη συνέχεια στην Κωνσταντινούπολη. Εργάστηκε για αρκετά χρόνια υπάλληλος και το 1922 παραιτήθηκε για να αφοσιωθεί αποκλειστικά στην ποίηση.

Ιδιαίτερα φιλομαθής, ο Καβάφης από πολύ νωρίς εκδήλωσε την αγάπη του για την ιστορία. Στα ποιήματα του αναφέρεται συχνά σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα. Εμπνέεται περισσότερο από την Ελληνιστική εποχή με τα έντονα φαινόμενα παρακμής, τα οποία ο ποιητής χρησιμοποιεί για τις αναλογίες που βρίσκει με το παρόν. Τα ιστορικά γεγονότα γίνονται η πρόφαση, ή το μέσο με το οποίο ο Καβάφης δίνει υπόσταση στα προσωπικά του βιώματα.

Τα ποιητικά κείμενα του Καβάφη πλησιάζουν τον πεζό λόγο. Αυτό κατορθώνεται με τη λιτότητα στην έκφραση, τα λιγοστά επίθετα, τον ελεύθερο στίχο με τον άνισο αριθμό συλλαβών. Η γλώσσα είναι ιδιότυπη και περιέχει πολλά στοιχεία από την καθαρεύουσα αλλά και από τη δημοτική, ενώ είναι διανθισμένη με πολλούς ιδιωματισμούς από την Αλεξάνδρεια και την Πόλη. Για τον Καβάφη η ποιητική τέχνη ήταν μια επίπονη διαδικασία: σύμφωνα με πληροφορίες που παρέχουν οι μελετητές του, τα στάδια γραφής ενός ποιήματος διαρκούσαν ακόμη και δεκαετίες.

Τα αναγνωρισμένα από τον ίδιο ποιήματα του είναι 154. Το πρώτο χρονολογικά είναι τα Τείχη (1896) και το τελευταίο Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας (1933). Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν Τα Κεριά (1899) και ακολουθούν από το 1900 έως το 1904 Οι Θερμοπύλες, Η πόλις, το Πρώτο σκαλί, το Περιμένοντας τους βαρβάρους. Ο Καβάφης εισήλθε σε περίοδο ωριμότητας με το Ποσειδωνιάται (1906), για να ακολουθήσει το Απολείπειν ο θεός Αντώνιον και η Ιθάκη. Το μοτίβο της αξιοπρεπούς στάσης κατά τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου χαρακτηρίζει αυτά τα ποιήματα.

Ο ίδιος ο ποιητής διέκρινε τα ποιήματα του σε τρεις κατηγορίες: στα φιλοσοφικά, τα ιστορικά και τα ηδονικά (ή αισθησιακά). Από αυτά τα περισσότερα ανήκουν στα ιστορικά. Η νεότερη κριτική επεσήμανε το διδακτισμό της ποίησης του (ο Ευάγγελος Παπανούτσος ονόμασε τον Καβάφη «διδακτικό ποιητή») και τη σχέση της ποίησης του με τα ιστορικά περιστατικά της Αιγύπτου και της εκεί ελληνικής παροικίας

ΣΤΟΧΟΣ

Να γίνει αντιληπτή η διαχρονική συµβολική σηµασία που έχουν οι «Θερµοπύλες» για κάθε άνθρωπο ο οποίος, παρά τις δυσκολίες, µένει πιστός στις αξίες και υπερασπίζεται τα ιδανικά του.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ   ΚΕΝΤΡΑ

Τιµή σε αυτούς που αγωνίστηκαν και πέθαναν ηρωικά

Το ήθος και η υψηλή συναίσθηση του χρέους

Η σθεναρή αντίσταση παρά την πλήρη επίγνωση για τις µοιραίες εξελίξεις

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ   ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ   ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Είναι γνωστή η ιστορική σηµασία της µάχης των Θερµοπυλών και εύκολα γίνεται αντιληπτή η άμεση σχέση του καβαφικού ποιήµατος µε τα αρχαία επιγράµµατα που τιµούν τους ηρωικούς µαχητές.

Το διδακτικό αυτό ποίημα του Καβάφη, που μόνο ως αφορμή και αφετηρία έχει το γνωστό ιστορικό γεγονός, αναφέρεται στους ανθρώπους εκείνους που αφιερώνουν τη ζωή τους σε ένα συγκεκριμένο σκοπό και τον υπηρετούν μέχρι το τέλος. Ο Καβάφης τον ονομάζει «χρέος», (καθήκον, ηθική υποχρέωση) προσδίδοντας στην έννοια όλο το ηθικό της βάρος και υπογραμμίζοντας την αναγκαιότητα της τήρησής του. Η επιλογή του χρέους είναι δική τους και η διαφύλαξή του έργου τους απαιτεί δικαιοσύνη σε κάθε πράξη και συμπόνοια για τις ανθρώπινες αδυναμίες, γενναιόδωρη προσφορά προς όσους έχουν ανάγκη, ειλικρίνεια και κατανόηση γι’ αυτούς που ψεύδονται.

Ο Καβάφης προβάλλει εδώ ένα ηθικό ανάστημα που σπανίζει, το μόνο που μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην πιστή διαφύλαξη του χρέους, κυρίως τη στιγμή που ο σκοπός, στον οποίο αφιερώθηκαν όλες οι ψυχικές του δυνάμεις, φαίνεται να αποτυγχάνει (Εφιάλτης) και το τέλος είναι βέβαιο. Για τον ακέραιο ηθικά άνθρωπο, που σκιαγραφεί εδώ ο ποιητής, η πιστή διαφύλαξη του χρέους όταν όλες οι ελπίδες σωτηρίας έχουν εξαφανιστεί είναι η ύψιστη απόδειξη του ηθικού του αναστήματος[1] με την παράλληλη υπέρβαση των ανθρώπινων δυνατοτήτων και αγγίζει τα όρια του ηρωισμού.

Λέξεις κλειδιά στις οποίες πρέπει να επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας είναι αυτές που απεικονίζουν τις υψηλές ηθικές αξίες που εκφράζουν οι µαχητές («τιµή», «χρέος», «δίκαιοι κ’ ίσοι», «γενναίοι») σε συνδυασµό µε την ανθρώπινη φύση τους («λύπη κ’ ευσπλαχνία», «αλήθεια οµιλούντες», «προβλέπουν»). Εκείνο που διακρίνει τους ανθρώπους αυτούς είναι η σταθερότητα των επιλογών τους και της δράσης τους, η ώριμη απόφαση να αναλάβουν το χρέος και να το φέρουν σε πέρας. το ποίημα λοιπόν είναι αφιερωμένο  σε "εκείνους" που "πολεμούν"  "πάντα" και επισφραγίζουν πράττοντας την αξία υπεράσπισης  των υψηλών ιδανικών που ήδη έχουν θεσπίσει. Έτσι το σύμβολο "των υπερασπιστών των Θερμοπυλών" μπορεί να γενικευτεί πέρα από χρόνο και τόπο και να συμ περιλάβει πια όχι (μόνο) τους γενναίους,  αλλά και αυτούς που ανυποχώρητα υπερασπίζονται, όντας φορείς της, μια στάση ζωής που περιλαμβάνει και την ευσπλαχνία, την ισότητα, την  δικαιοσύνη, την γενναιοδωρία και μεγαλοψυχία που ξεπερνούν τα όρια του αλτρουισμού και  αλήθεια, αλλά, παράλληλα, με κατανόηση και συγχώρεση για τους υπόλοιπους. Έτσι η φύλαξη των "Θερμοπυλών" μετατρέπεται σε έναν κώδικά βασικών άρχων  ηθικής αξιοπρέπειας , που η τήρηση του αρμόζει σε κάθε στιγμή της ανθρώπινης ζωής, και διέπεται από μετριοπάθεια και  ανθρωπισμό, τα οποία  ξεπερνάν κατά πολύ τον μονοδιάστατο ηρωισμό του λακεδαιμονικού τρόπου ζωής.

Οι απλοί αυτοί άνθρωποι, που έχουν αφομοιώσει τα προηγούμενα ιδανικά, αγαπούν τη ζωή και διακατέχονται από ανθρώπινα συναισθήµατα: γνωρίζουν την αλήθεια, εκτιµούν τις δύσκολες περιστάσεις και προβλέπουν την έκβαση της άνισης µάχης.. Παρόλα αυτά όμως  παραμένουν ανυποχώρητοι στον αγώνα και δεν συμβιβάζονται, γιατί γνωρίζουν ότι μπορούν να ηττηθούν, αλλά ποτέ δεν πρόκειται να υποταχθούν και να εξευτελιστούν.  

Και καθώς οι Μήδοι συμβολίζουν την βαρβαρότητα που επέρχεται (ενδεχομένως και τη διαφθορά-αλλοτρίωση) και ο Εφιάλτης τις εσωτερικές ανθρώπινες αδυναμίες, τους υλικούς πειρασμούς και τις ενάντιες εξωτερικές συνθήκες που δρουν ανασταλτικά στην τήρηση του χρέους , η φύλαξη των Θερμοπυλών,  εξελίσσεται σε υπεράσπιση ενός κοινωνικού πολιτισμού ο οποίος στηρίζεται σε κανόνες και αξίες που πολλές φορές έρχονται σε σύγκρουση με αυτούς που ισχύουν (του ατομικισμού και του ανταγωνισμού) που είναι κυρίαρχοι....ειδικά σήμερα!

Στις 28 Αυγούστου του 1963 η Aμερικανίδα τραγουδίστρια Joan Baez συμμετείχε, μαζί και με άλλους καλλιτέχνες, στην Πορεία στην Ουάσινγκτον (ή Πορεία στην Ουάσιγκντον για δουλειά και Ελευθερία) (The Great March on Washington ή March on Washington for Jobs and Freedom) στην οποία ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ άρχισε την ομιλία του με την φράση που έμεινε στην ιστορία Έχω ένα όνειρο... (I have a dream...).Υπερασπίστηκε δηλαδή κάτι που ελάχιστοι λευκοί εκείνη την εποχή θα έκαναν δημόσια (τα πολιτικά δικαιώματα των αφροαμερικάνων). Εκεί η Μπαέζ τραγούδησε τα τραγούδια Oh Freedom και We shall overcome (το οποίο το ξανατραγουδήσε στη διάρκεια των διαδηλώσεων του Κινήματος ελευθερίας του λόγου- Free Speech Movement (1964–1965) στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϋ στην Καλιφόρνια).

---

[1] Σημαντικότατο στοιχείο του ήθους τους είναι ότι με πλήρη επίγνωση επιλέγουν να θυσιαστούν ταυτίζοντας στο εξής το όνοµα τους µε τη συµβολική σηµασία που δηλώνει ο τόπος «Θερµοπύλες» για όλους τους ανθρώπους που µένουν πιστοί στις αξίες τους και, παρά τα εµπόδια και την προδοσία, επιµένουν να αγωνίζονται για να τις διαφυλάξουν. Και, σύμφωνα με τον ποιητή, τότε είναι που τους πρέπει (τους αξίζει) ακόμη μεγαλύτερη τιμή.

Ενότητα 9η Η Καλλιπάτειρα /Επιρρηματική -κατηγορηματική μετοχή

Παυσανίας

9.Α. Για τον Παυσανία πληροφορίες μπορείς να βρείς εδώ!

Παρουσίαση της αρχαίας Ολυμπίας γίνεται εδώ!

9.Γ1 & 2  ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΗ - ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ[1]

Η μετοχή, ο άλλος ονοματικός τύπος του ρήματος μετά το απαρέμφατο, μετέχει στα χαρακτηριστικά και στη λειτουργία και του επιθέτου (έχει γένη, αριθμούς και πτώσεις) και του ρήματος (έχει διάθεση, φωνή και χρόνους). Είναι δηλ. ρηματικό επίθετο με διφυή υπόσταση. Η μετοχή απαντά συχνά στον αρχαιοελληνικό λόγο και εκφράζει ποικίλες σημασιολογικές σχέσεις.

Όταν ανήκει σε ΟΣ και λειτουργεί ως επίθετο, τότε υπερισχύει η επιθετική της φύση και λέγεται επιθετική μετοχή (επιθετικός προσδιορισμός). Όταν όμως ανήκει σε ΡΣ, συμπληρώνει την έννοια του ρήματος άλλοτε ως κατηγορηματική και άλλοτε ως επιρρηματική μετοχή. Η πρώτη (κατηγ. μτχ.) λειτουργεί ως κατηγορούμενο ή ως κατηγορηματικός προσδιορισμός, εφόσον υπερισχύει η επιθετική της φύση, ενώ η άλλη (επιρρ. μτχ.) λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός, αφού επικρατεί η ρηματική της φύση. Είδη μετοχής:

α. επιθετική/αναφορική (μετάφρ.: ο οποίος, που) β. κατηγορηματική (μετάφρ.: να, ότι, που) γ. επιρρηματική (χρόνου, αιτίας, σκοπού, υπόθεσης, εναντίωσης, τρόπου)

ΣΥΝΗΜΜΕΝΗ ΜΕΤΟΧΗ

Συνημμένη είναι η επιρρηματική μετοχή, της οποίας το υποκείμενο έχει και άλλη συντακτική θέση στην πρόταση, δηλ. το υποκείμενο της είναι υποκείμενο ή αντικείμενο σε άλλο ρηματικό τύπο ή είναι κάποιος προσδιορισμός, οποιουδήποτε είδους, ο οποίος ανήκει στην πρόταση, όπου βρίσκεται και η μετοχή. Μετοχή συνημμένη είναι κανονικά η επιθετική και η κατηγορηματική μετοχή.

ΑΠΟΛΥΤΗ ΜΕΤΟΧΗ

1. Απόλυτη είναι η επιρρηματική μετοχή, της οποίας το υποκείμενο δεν έχει άλλη συντακτική θέση στην πρόταση, δηλ. δεν είναι υποκείμενο ή αντικείμενο ή κάποιος προσδιορισμός [δοτική προσωπική, δοτική του χρόνου κ.λ.π.] στο ρήμα της πρότασης ή σε άλλο ρηματικό τύπο που έχει συντακτική σχέση με το ρήμα της πρότασης.

Παράδειγμα:

Δεδιέναι δέ φασκόντων Κερκυραίων ἔχειν αὐτόν διακομίζεται υπ΄ αύτών ἐς τήν ἤπειρον τήν καταντικρύ [=επειδή όμως οι Κερκυραίοι ισχυρίζονταν ότι φοβούνταν να παρέχουν άσυλο σ' αυτόν, μεταφέρεται απ' αυτούς στην απέναντι στεριά].

•Στο παραπάνω παράδειγμα το απαρέμφατο δεδιέναι έχει ως υποκείμενο του τη γενική Κερκυραίων που είναι και υποκείμενο της γενικής απόλυτης φασκόντων.

2.  Η απόλυτη μετοχή των προσωπικών ρημάτων τίθεται σε πτώση γενική και πολύ σπάνια σε δοτική ή σε ονομαστική.

3.  Η απόλυτη μετοχή των απρόσωπων ρημάτων και απρόσωπων εκφράσεων τίθεται σε αιτιατική.

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΟΧΕΣ

Επιρρηματικές χαρακτηρίζονται οι μετοχές που μας δίνουν μια επιρρηματική σχέση. Αυτές είναι: χρονικές, αιτιολογικές, υποθετικές, εναντιωματικές, τελικές και τροπικές.

Όλες, εκτός από τις τροπικές ισοδυναμούν, αντικαθιστούν και μεταφράζονται με κάποιο είδος δευτερεύουσας πρότασης. Όταν λοιπόν, εμείς έχουμε να χαρακτηρίσουμε μια επιρρηματική μετοχή φέρνουμε κοντά τη μετοχή με το ρήμα και προσπαθούμε να καταλάβουμε το είδος της δευτερεύουσας πρότασης που η μετοχή έχει αντικαταστήσει. Πέρα από το ρήμα που παίζει τον πρώτο ρόλο για το χαρακτηρισμό μιας μετοχής αρκετά μας βοηθάνε και ορισμένα τυπικά χαρακτηριστικά.

Αυτά είναι:

(α) Οι μετοχές σε χρόνο ΕΝΕΣΤΩΤΑ είναι κατά πάσα πιθανότητα ΤΡΟΠΙΚΕΣ.

(β) Οι μετοχές σε χρόνο ΑΟΡΙΣΤΟ είναι κατά πάσα πιθανότητα ΧΡΟΝΙΚΕΣ ή ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ.

(γ) Οι μετοχές σε χρόνο ΜΕΛΛΟΝΤΑ είναι κατά πάσα πιθανότητα ΤΕΛΙΚΕΣ.

(δ) Όταν μια μετοχή έχει κοντά της κάποιο χρονικό επίρρημα θα είναι κατά πάσα πιθανότητα ΧΡΟΝΙΚΗ.

(ε) Οι ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ μετοχές όταν δηλώνουν πραγματική αιτιολογία συχνά εκφέρονται με τα ἅτε, οἷον, οἷα + ΜΤΧ ενώ όταν δηλώνουν υποκειμενική αιτιολογία εκφέρονται με το ὡς + ΜΤΧ. Όταν η αιτιολογία είναι ψευδής η αιτιολογική μετοχή εκφέρεται με το ὥσπερ + ΜΤΧ.

(στ) Όταν μια μετοχή έχει κοντά της το καίτοι ή το καίπερ ή το καὶ θα εξετάζουμε μήπως είναι ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΗ.

Η ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ

Η μετοχή που συμπληρώνει το νόημα του ρήματος και έχει θέση κατηγορουμένου ή συνηθέστερα κατηγορηματικού προσδιορισμού λέγεται κατηγορηματική. Είναι πάντοτε άναρθρη και δέχεται κανονικά άρνηση ου. Αν το ρήμα της εξάρτησης είναι αμετάβατο ή παθητικό, η μετοχή αναφέρεται στο υποκείμενο του αν όμως είναι μεταβατικό, αναφέρεται στο αντικείμενο του. Η κατηγορηματική μετοχή συνήθως μεταφράζεται με: ότι, να, που. 

Αρχαία  Ολυμπία

Με κατηγορηματική μετοχή συντάσσονται συνήθως οι εξής κατηγορίες ρημάτων:

α. τα συνδετικά: εἰμί, γίγνομαι, ὑπάρχω, τυγχάνω, λανθάνω, φαίνομαι, φανερός είμι, διάγω, διατελώ...

β. τα ψυχικού πάθους: ἀγαπῶ = ευχαριστιέμαι, ἀλγῶ = πονώ,, ἀγανακτῶ, αἰσχύνομαι = ντρέπομαι,, μεταμέλομαι = μετανοώ,, ἄχθομαι = στενοχωριέμαι,, ἥδομαι = ευχαριστιέμαι,, χαίρω,, λυποῦμαι,, ὀργίζομαι,, τέρπομαι = ευχαριστιέμαι,, βαρέως φέρω = στενοχωριέμαι..

γ.τα ανοχής, καρτερίας, καμάτου: ἀνέχομαι, ὑπομένω = ανέχομαι, κάμνω (= κουράζομαι)...

δ. τα έναρξης - λήξης: ἄρχω = αρχίζω, ἄρχομαι = αρχίζω, κατάρχω =κάνω αρχή ενός πράγματος, κατάρχομαι = κάνω αρχή της θυσίας, διάρχω = διατηρώ την αρχή ως το τέλος, ἐξάρχω = αρχίζω, ἐπάρχομαι = αρχίζω, ὑπάρχω = αρχίζω πρώτος, παύω / παύομαι / λήγω = σταματώ.

ε. τα αίσθησης, γνώσης, μάθησης: αἰσθάνομαι, ἀκούω, ὁρῶ, περιορῶ, γιγνώσκω κ.λ.π

στ. τα μνήμης ή λήθης; Μέμνημαι,  ἐνθυμοῦμαι = θυμάμαι, μέμνημαι = θυμάμαι, ἐπιλανθάνω = ξεχνώ κ.λπ

ζ. τα αγγελίας, δείξης, δήλωσης, ελέγχου: δείκνυμι, ἐπιδείκνυμι, ἀποδείκνυμι,  δηλῶ, φαίνω, φαίνομαι, φωρῶ = ανακαλύπτω, ἀγγέλω, ἐλέγχω, ἐξελέγχω

---

[1] Βλέπε και Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Α, Β, Γ Γυμνασίου, σελ.91-97 , ΟΕΔΒ, ΑΘΗΝΑ, 2007.

Ραψωδία Ζ , 369-529 ΕΚΤΟΡΑΣ ΚΑΙ ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ

ΓΕΝΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ. Κι ενώ ο Διομήδης με το Γλαύκο ανταλλάσσουν τα όπλα τους διαμορφώνοντας ένα αντιπολεμικό διάλειμμα μέσα στον ορυμαγδό της μάχης , προβάλλεται από τον ποιητή  η συνάντηση του Έκτορα με τη γυναίκα του, Ανδρομάχη, και τον γιο του, Αστυάνακτα.

Το πρωτοπαλίκαρο των Τρώων, σε ένα διάλειμμα της μάχης, μπαίνει μέσα στο κάστρο για να βρει τον Πάρη (όχι τόσο για να τον μαλώσει όσο για να τον φέρει στον "ίσιο" δρόμο της τιμής και της ανδρείας) και με την ευκαιρία αναζητά τη μητέρα του, τη γυναίκα του και τον γιο του, για να τους δει – ίσως για τελευταία φορά.

 Όταν συναντιέται με την Ανδρομάχη, πραγματοποιείται η πιο ανθρώπινη και αντιπολεμική ίσως στιγμή της Ιλιάδας. Η Ανδρομάχη προσπαθεί να τον πείσει να μείνει μέσα στο κάστρο, γιατί φοβάται πως από το πεδίο της μάχης δεν θα επιστρέψει ποτέ, και τότε εκείνη θα μείνει χήρα, και επιπλέον θα χάσει την ελευθερία της και θα καταντήσει δούλα των Αχαιών. Ο Έκτορας προσπαθεί να την παρηγορήσει. Γνωρίζει τη μοίρα της Τροίας, (όπως γράφει κι ο Καβάφης) αλλά οφείλει να εκπληρώσει το χρέος του (το καθήκον του και να προστατέψει την υστεροφημία του από την οποία πρέπει να απουσιάζει η ντροπή. βλέπε και σχόλια παρακάτω) και να συνεχίσει τον ολέθριο πόλεμο. Κι εκείνον τον πονάει ο σίγουρος θάνατός του, η καταστροφή της πόλης του και η διαγεγραμμένη μοίρα της γυναίκας του, αλλά δεν είναι δυνατόν να κάνει αλλιώς. Ύστερα παίρνει και χορεύει στα χέρια του το παιδί του (σαν πατέρας πια), εκείνο όμως κλαίει, γιατί φοβάται την πανοπλία του πατέρα του, πράγμα που φέρνει χαμόγελα στο αντρόγυνο. Ο Έκτορας βγάζει την περικεφαλαία, και εύχεται στο μέλλον να γίνει ο γιος του δυνατός βασιλιάς, πιο ξακουστός από τον πατέρα του.

ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΣΧΟΛΙΑ

στ. 388: η υπόθεση της οικονόμου για την κατάσταση της Ανδρομάχης βρίσκεται σε αντιστοιχία με την πληροφορία που μας έχει δώσει κιόλας ο ποιητής (στ. 373) και βοηθάει τον ακροατή να πλάσει με τη φαντασία του την εικόνα. Η ενέργεια της Ανδρομάχης να τρέξει στα τείχη, για να μάθει νέα του Έκτορα, την εξισώνει με τις άλλες Τρωαδίτισσες που περικύκλωσαν τον Έκτορα κατά την είσοδο του στην πόλη, αγωνιώντας να μάθουν νέα για τους δικούς τους (στ. 237-241)· ταυτόχρονα, ωστόσο, τη διακρίνει από τις ανώνυμες αυτές συζυγούς και αδελφές των πολεμιστών και την βάζει στο χώρο των Σκαιών πυλών σε μια άλλη χρονική στιγμή, ώστε αυτή η συνάντηση να απομακρύνεται συνεχώς και να μοιάζει αδύνατη, ως την τελευταία στιγμή που οι δυο σύζυγοι θα συναντηθούν σαν από σύμπτωση. Ο ποιητής με αριστοτεχνικό τρόπο προετοίμασε τον ακροατή να δεχτεί αυτόν το χώρο συνάντησης πολύ φυσικά, αλλά και δημιουργώντας του μεγάλη αγωνία, μήπως και αυτή η συνάντηση δεν πραγματοποιηθεί ποτέ. Η ανησυχία της Ανδρομάχης την σπρώχνει έξω και τρέχει να αναζητήσει τον άντρα της στο χώρο του· η επιθυμία επίσης του Έκτορα να δει τους δικούς του για τε­λευταία ίσως φορά, με την ευκαιρία του ερχομού του στην πόλη, τον ωθεί να ψάξει τη γυναίκα του στο δικό της χώρο, στο παλάτι

στ 406 κ.εξ.: το επιφώνημα που πρώτο ακούγεται από τα χείλη της Ανδρομάχης («Οϊμέ!») είναι η απαραίτητη εισαγωγή ενός λόγου συναισθηματικά φορτισμένου, που μόλις αρχίζει, και ανταποκρίνεται στην εικόνα που έχουμε σχηματίσει για την ψυχολογική της κατάσταση από τα λόγια του ίδιου του ποιητή (στ. 373,394 και 406) και της «έξυπνης οικονόμας» (στ. 386 και 388). Τα επιχειρήματα της γυναίκας του Έκτορα, συναισθηματικού κυρίως χαρακτήρα, αποκτούν και έντονο υποκειμενικό χρώμα, όταν εκτός από την ορφάνια του παιδιού τους, προβάλλουν σαν όπλο και τη δική της χηρεία. Η επιχειρηματολογία της κινείται σε τρία χρονικά επίπεδα: α) πρώτα αναπτύσσει ό,τι φοβάται για το μέλλον και θέλει να το αποφύγει (στ. 406-413α), β) υστέρα κάνει μια αναδρομή στο παρελθόν: τι είχε και τι έχασε (στ. 413β-428), και γ) επανέρχεται στο παρόν: τι έχει τώρα (στ. 429-430). Το νόημα: αν στις απώλειες του παρελθόντος προστεθεί στο μέλλον η απώλεια του μοναδικού προσώπου που έχει τώρα, τότε ο πόνος γι' αυτήν θα είναι αβάσταχτος και καλύτερα να πεθάνει.

στ. 414 κ.εξ.: με επική άνεση δίνεται η ιστορία της πατρικής οικογένειας της Ανδρομάχης. Έτσι όμως ο ποιητής έχει την ευκαιρία να αναφερθεί πλατιά στον Αχιλλέα, στον ιπποτισμό και τη γενναιότητα του (σε 15 στίχους!), ώστε να μην ξεχνάει ο ακροατής τον κεντρικό ήρωα του έπους, αλλά και να μας υποβάλει την εντύπωση ότι η Ανδρομάχη δεν θα καταφέρει να ξεφύγει από την τραγικότητα της γενιάς της· λε­πτή τραγική ειρωνεία κρύβεται σ' αυτά τα λόγια της γυναίκας του Έκτορα: αυτός που ξεκλήρισε την πατρική της οικογένεια θα της στερήσει αργότερα και τη μοναδική παρηγοριά που της έμεινε, τον άντρα της. Να θυμίσουμε επίσης ότι στην ομηρική μάχη ο νικητής πρέπει να γίνει κύριος του νεκρού σώματος και των όπλων του αντιπάλου, για να θεωρηθεί ολοκληρωμένη η νίκη του.

στ. 433 κ.εξ: οι αιτίες που έκαναν το λόγο της Ανδρομάχης έντονα συναισθηματικό (αγάπη για τον άντρα της και φόβοι για το μέλλον του παιδιού της και το δικό της) την ωθούν στο τέλος να σκεφτεί και να προτείνει ένα αμυντικό σχέδιο που και λογικό και ρεαλιστικό είναι (πρβ. στ. 435-439).

στ. 441 κ.εξ.: ο λόγος του Έκτορα είναι γεμάτος κατανόηση, αισθάνεται τους ίδιους φόβους με τη γυναίκα του, αλλά δεν είναι μόνο σύζυγος και πατέρας· βαραίνουν πάνω του οι ευθύνες που έχει απέναντι στο λαό του και το χρέος προς τη γενιά του. Ο Έκτορας είναι πολεμιστής· όσο και αν καταλαβαίνει τη γυναίκα του, δεν μπορεί να αφεθεί στο συναίσθημα, πρέπει να λειτουργήσει με γνώμονα τη λογική. Ο πρώτος πολέμαρχος της Τροίας νιώθει βαρύ πάνω του το βλέμμα των Τρώων συμπολεμιστών του και των γυναικών της Τροίας, που έχουν παιδιά στην πρώτη γραμμή. Γίνεται λόγος εδώ για την ομηρική «αιδώ», ένα ανάμεικτο συναίσθημα ντροπής για το τι θα πουν οι άλλοι, αλλά και σεβασμού αυτής της κοινής γνώμης. Αυτός «ο φόβος της ατίμωσης» ήταν το πλέον διαδεδομένο συναίσθημα της ομηρικής κοινωνίας. Σ' αυτήν την εξωτερική πίεση προστίθεται και μια εσωτερική: ούτε ο ίδιος του ο εαυτός του επιτρέπει να κάνει πίσω («ουδ' η καρδιά μου θέλει το»), θα είναι σαν να προδίδει τη φύση του («να είμαι γενναίος πάντοτε κι εμπρός να μάχομαι των Τρώων»). Ο πολεμιστής αγωνίζεται για την πατρίδα του, αλλά και για τη διαφύλαξη της τιμής και της δόξας του πατέρα και της γενιάς του. Με τον αγώνα του και τη στάση του κερδίζει την εκτίμηση των συμπολιτών του, που έχει μεγάλη σημασία για τον ομηρικό άνθρωπο και εξασφαλίζει την τιμή και την υστεροφημία του. Η τιμή και η δόξα της οικογένειας είναι αξίες που η μια γενιά κληρονομεί από την άλλη· το χρέος της είναι να τις διατηρήσει και να τις επαυξήσει (γι' αυτό ο γιος έπρεπε να δειχθεί πιο άξιος από τον πατέρα), ώστε να τις κληροδοτήσει στις επόμενες γενιές. Αυτό άλλωστε το ιδεώδες εκφράζεται στην ευχή του Έκτορα προς τους θεούς για το γιο του. Για τους λόγους αυτούς βλέπουμε τον Έκτορα να πολεμάει, ακόμα και όταν είναι πεπεισμένος ότι η Τροία θα χαθεί και ο ίδιος θα σκοτωθεί: ο ομηρικός ήρωας δεν μάχεται για τη νίκη, αλλά για την τιμή και τη δόξα της γενιάς του, αξίες διαχρονικές και αιώνιες που δεν εξαρτώνται από τη νίκη ή από την ήττα. Η στάση αυτή εξισώνει τον πρόμαχο των Τρώων με τους μαχητές των Θερμοπυλών.

Η κλίμακα των αξιών φωτίζεται ιδιαίτερα από τη στάση του Έκτορα τούτες τις ώρες, που ο θάνατός του προοικονομείται.. Ο ήρωας με το λόγο και την πράξη του διαχωρίζει τις αξίες σε δυο κατηγορίες· στις θετικές και στις αρνητικές. Θετικές είναι όσες δίνουν τιμή στον αγωνιστή. Και η τιμή του αγωνιστή ταυτίζεται με την τέλεση του πολεμικού καθήκοντος με την πολεμική αρετή. Αρνητικές είναι όσες ατιμάζουν τον άνθρωπο στα μάτια των ανδρών και των σεμνών μητέρων, όσες δίνουν

δειλία	τιμή
φυγή	πόλεμος
ζωή	θάνατος
οικογένεια	ελευθερία

το χαρακτηρισμό του δειλού. Η ζωή και η οικογένεια είναι αξίες πανάκριβες, αλλά ο προσανατολισμός του ατόμου προς την επίτευξη τους εξαρτάται από το πώς θα αποκτηθούν και θα δια-τηρηθούν. Αν είναι να αποκτηθούν με τιμή και δόξα είναι θετικές, αν είναι να αποκτηθούν με ντροπή, τότε είναι αρνητικές. Ο Έκτορας παρά την ηθική πίεση που ασκεί επάνω του η τρυφερή εικόνα της οικογένειας δεν διστάζει. Επιλέγει την τιμή και την ηθική ελευθερία, που περνούν -αλίμονο όμως- μέσα από το θάνατο

στ. 466 κ.ε: η κίνηση του Έκτορα στρέφει την προσοχή του ακροατή σ' ένα νέο πρόσωπο και η σκηνή διευρύνεται. Από στενά συζυγική, γίνεται οικογενειακή ·μετά τον Έκτορα-σύζυγο ο ποιητής μάς προετοιμάζει να δούμε τον Έκτορα-πατέρα. Η γεμάτη παιδική αφέλεια αντίδραση του μικρού Αστυάνακτα γίνεται με αριστοτεχνικό τρόπο μεγάλη ποίηση: οι γονείς ξεχνούν, έστω για λίγο, την απελπισία που τους κατέχει και τις απαισιόδοξες προβλέψεις των προηγούμενων λόγων τους και αφήνονται να γελάσουν.  Παρατηρούμε επίσης ότι η Ανδρομάχη με το λόγο της επιδίωξε να κερδίσει τον Έκτορα-σύζυγο και πατέρα εις βάρος του Έκτορα-πολεμιστή και δεν το πέτυχε. Αυτό το πετυχαίνει ο μικρός Αστυάνακτας με τη δική του διαμαρτυρία: η εικόνα του Έκτορα που αφήνει το κράνος του καταγής είναι ένας έμπρακτος αφοπλισμός μπροστά στη δύναμη της παιδικής αθωότητας. Τέλος, σημειώνουμε ότι η αλλαγή της ατμόσφαιρας, την οποία προκάλεσε η καταλυτική παρουσία του μικρού Αστυάνακτα, δικαιολογεί την αισιοδοξία και την ελπίδα των ευχών του πατέρα προς το γιο. Επίκεντρο τώρα της σκηνής είναι το παιδί, οπότε δεν θα μπορούσε να ακουστεί κάτι κακό. Εξάλλου, ο Έκτορας έχει αφήσει τον πολεμιστή καταγής, τώρα είναι μόνο πατέρας, και ως πατέρας μόνο αισιόδοξα μπορεί να σκεφτεί. 
 Υπάρχει και μια μουσική διάσταση της συνάντησης κατά την οποία η ηρωίδα προτρέπει τον Εκτορα να πάει στην μάχη!