5η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ -ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

Βαρύτονα ρήματα

Βαρύτονα λέγονται τα ρήματα που δεν τονίζονται στη λήγουσα, π.χ. λύω, νομίζω, διώκω

Για να σχηματίσουμε τους χρόνους πρέπει να ξέρουμε τι είναι το θέμα και ο χαρακτήρα

Θέμα είναι το αμετάβλητο μέρος μια κλιτής λέξης, δηλαδή το μέρος εκείνο που δεν αλλάζει μορφή όταν κλίνεται μια λέξη. Τα ρήματα έχουν δύο θέματα: α) το ρηματικό θέμα, που είναι το αρχικό θέμα το οποίο χρησιμεύει ως βάση στο σχηματισμό των χρονικών θεμάτων του ρήματος, β) το χρονικό θέμα, που είναι το ιδιαίτερο θέμα με το οποίο σχηματίζονται οι τύποι ορισμένου χρόνου ή χρόνων. Το χρονικό θέμα προέρχεται από το ρηματικό θέμα και με διάφορες αλλαγές (τις οποίες θα δούμε παρακάτω) μετασχηματίζεται στους διάφορους χρόνους. 1ο Παράδειγμα: Το ρηματικό θέμα του ρήματος λύω είναι το λυ- Το χρονικό θέμα του ρήματος λύω: για τον ενεστώτα και τον παρατατικό είναι λυ- για το μέλλοντα και τον αόριστο είναι: λυσ- Για περισσότερες λεπτομέρειες βλέπε και Γραμματική της Αρχαιας Ελληνικής, Γυμνασίου-Λυκείου, ΟΕΔΒ, σελ.153-154  Για να σχηματίσουμε τους χρόνους θα χρησιμοποιούμε το χρονικό θέμα. Το χρονικό θέμα του ρήματος το βρίσκουμε αν αφαιρέσουμε την κατάληξη -ω- Χαρακτήρας είναι το τελευταίο γράμμα του θέματος, π.χ. 1) Έχουμε το ρήμα λύω. Αφαιρώ την κατάληξη -ω και μένει το θέμα λυ- Το τελευταίο γράμμα του θέματος, δηλ. το -υ- είναι ο χαρακτήρας. 2) Έχουμε το ρήμα διώκω. Αφαιρώ την κατάληξη -ω και μένει το θέμα διωκ- Το τελευταίο γράμμα του θέματος, δηλ. το -κ- είναι ο χαρακτήρας. Αν ο χαρακτήρας είναι φωνήεν τότε το ρήμα λέγεται φωνηεντόληκτο, αν ο χαρακτήρας είναι σύμφωνο τότε το ρήμα λέγεται συμφωνόληκτο Παράδειγμα: στρατεύω > θέμα = στρατευ- χαρακτήρας = -υ- > φωνηεντόληκτο γράφω > θέμα = γραφ- χαρακτήρας -φ- > συμφωνόληκτο

Ο παππούς και το εγγονάκι

Λέων Τολστόι

Ο παππούς και το εγγονάκι

Θέμα του διηγήματος είναι η συμβίωση των γερόντων γονέων
 με την οικογένεια του παιδιού τους και η συμπεριφορά της νεότερης γενιάς απέναντι σ' αυτούς

Επιμέρους Θεματικά κέντρα

♦     Τα άτομα της τρίτης ηλικίας (γέροντες) και οι ανάγκες τους (φροντίδα, κατανόηση, αγάπη).

♦     Η σκληρότητα που δείχνουν κάποτε οι άνθρωποι απέναντι στους γέροντες γονείς τους.

♦     Η γεροντική ηλικία (και τα προβλήματα που τη συνοδεύουν) αποτελεί ένα φυσιολογικό στάδιο στον κύκλο της ζωής.

Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση

«Ο παππούς και το εγγονάκι» είναι ένα μικρό διήγημα, στο οποίο συναντάμε τα βασικά χαρακτηριστικά του είδους: πλοκή, κορύφωση σε ένα σημαντικό γεγονός, λιτότητα εκφραστικών μέσων κ.λπ. Ωστόσο, το κείμενο περιέχει και αρκετά στοιχεία παραμυθιού[1], και η αφήγηση καταλήγει σε διακριτικό αλλά σαφέστατο διδακτικό μήνυμα: όποια συμπεριφορά δείχνει κανείς προς τους γέροντες γονείς του, την ίδια θα έχει, πιθανότατα, και ο ίδιος από τα παιδιά του.

Η παρέμβαση του Μίσα και ο αντίχτυπός της στους γονείς του

Η συμπεριφορά των γονιών του Μίσα απέναντι στον παππού τον διδάσκει ότι |πρέπει να κάνει και αυτός τα ίδια στον πατέρα του, όταν ο ίδιος μεγαλώσει και εκείνος γεράσει. Μάλιστα παίρνει τόσο σοβαρά το πράγμα, που αρχίζει να προετοιμάζεται από τώρα σκαλίζοντας ένα κούτσουρο, για να κατασκευάσει μια μεγάλη γαβάθα και να την έχει στο μέλλον για τους γονείς του. Ωστόσο, με αυτή την προετοιμασία και τη μίμηση των γονέων του, τους δίνει ένα μάθημα ανθρωπιάς χωρίς να το καταλάβει: είναι σαν να τους κρίνει, με αποτέλεσμα να τους κάνει να ντραπούν για τη συμπεριφορά τους και να τους προβληματίσει για το τι περιμένει και τους ίδιους όταν γεράσουν ότι δηλαδή τους περιμένει αυτό που διδάσκουν οι ίδιοι στο παιδί με τη συμπεριφορά τους. Έτσι, η ενέργεια του Μίσα συντελεί αποφασιστικά στη μεταστροφή τους και στην αλλαγή της στάσης τους απέναντι στον παππού: Τώρα Ο άντρας κι η γυναίκα τον κοιτάχτηκαν και δάκρυσαν. Νιώσανε ντροπή που είχαν προσβάλει τον παππού. Κι από τότε τον βάλανε να τρώει μαζί τους στο τραπέζι και τον πρόσεχαν όπως πρέπει.

Οι τρεις φάσεις της ανθρώπινης ζωής

Στο διήγημα παρουσιάζονται οι τρεις ηλικίες του ανθρώπου (η παιδική, η ηλικία της ωριμότητας και η γεροντική), από τις οποίες δίνονται κάποια γνωρίσματα:

α. Ένα από τα βασικά γνωρίσματα της παιδικής ηλικίας το οποίο παρουσιάζεται στο διήγημα είναι ο μιμητισμός. Ο Μίσα με αφέλεια και απλότητα μιμείται τους γονείς του και ετοιμάζεται από τώρα για τη στάση που θα κρατήσει απέναντί τους όταν εκείνοι θα έχουν γεράσει* και αυτή είναι η στάση που κρατάνε εκείνοι απέναντι στον παππού. Πράγματι τα παιδιά έχουν την τάση να μιμούνται τους μεγάλους και γι' αυτό το πιο σημαντικό μέσο διαπαιδαγώγησης θεωρείται το παράδειγμα που πρέπει να δίνουν οι μεγάλοι με τη συμπεριφορά τους, ώστε να τους μιμηθούν τα παιδιά.

β. Στο διήγημα οι γονείς του Μίσα εκπροσωπούν τη μέση ηλικία, την ηλικία της δράσης, της δημιουργίας και των ευθυνών. Και το γνώρισμα που προβάλλεται στο διήγημα είναι η εξουσιαστική συμπεριφορά και η αλαζονεία των ανθρώπων αυτής της ηλικίας, οι οποίοι με τη δύναμη που τους δίνει η ακμή της ζωής εξουσιάζουν τους ανήμπορους πλέον γέρους (όπως άλλωστε και τα αδύναμα ακόμη παιδιά), που εξαρτώνται κυρίως οικονομικά από αυτούς, χωρίς να περνάει από το μυαλό τους ότι κάποτε και οι ίδιοι θα γεράσουν.

γ. Τέλος ο παππούς εκπροσωπεί την ηλικία των γερατειών. Στο διήγημα προβάλλεται η αδυναμία των γερόντων για δράση και δημιουργία που έχει ως αποτέλεσμα την περιθωριοποίησή τους καθώς και η απουσία αντίδρασης απέναντι στη σκληρή συμπεριφορά των παιδιών τους: ο παππούς ζει παραπεταμένος σε μιαν άκρη του σπιτιού και είναι υποχρεωμένος να ανέχεται αδιαμαρτύρητα και με πόνο την προσβλητική συμπεριφορά του γιου του και της νύφης του.

"Τι είναι αυτό;"

---

[1] Παραμύθια. Διηγήσεις μεγάλης λογοτεχνικής αξίας. Τα θέματα τους είναι οικουμενικά και διαχρονικά και συστηματοποιούνται απ' τους «παραμυθάδες» με βάση κάποιους άγραφους κανόνες (την επανάληψη εκφραστικών σχημάτων σ' όλες τις ενότητες, την κλιμακωτή εξέλιξη της υπόθεσης σε τρία βασικά στάδια, τις αλλεπάλληλες αντιθέσεις, τη λύση της πλοκής πάνω στην κορύφωση της κ.ά.). Χαρακτηριστικά του παραμυθιού: συνήθως έχει φανταστική υπόθεση· ο συμβολισμός είναι απλός· η αφήγηση γίνεται ευθύγραμμα και με συντομία^- διατυπώνει διδάγματα· έχει ψυχαγωγικό χαρακτήρα· το διαπερνά μια αυστηρή ηθική αντίληψη του κόσμου, λείπουν οι αναφορές στις ταξικές και κοινωνικές διαφορές και τα εμπόδια στη συνεννόηση ανθρώπων και ζώων· το πλημμυρίζουν γνήσια και ζεστά συναισθήματα· ξεκινά, προάγει και κλείνει το μύθο του με συμβατικές εκφράσεις· έχει σχεδόν πάντοτε ευχάριστο τέλος· κυριαρχεί ο διάλογος.

ΕΝΟΤΗΤΑ 3η Ν.ΓΛΩΣΣΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ 3^η ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ

3.Α ΚΕΙΜΕΝΟ για την βιομηχανική ρύπανση (του Ν.Μολυβιάτη).

Είναι γνωστό ότι ο βασικότερος τομέας για την ανάπτυξη μιας χώρας –στις περισσότερες περιπτώσεις- είναι η βιομηχανία. Η χωρίς προγραμματισμό ανάπτυξή της, πέρα από την εξάντληση αποθεμάτων μεγάλης σημασίας, δημιούργησε τεράστια περιβαλλοντικά προβλήματα. Μόλυνση της ατμόσφαιρας, ρύπανση των νερών και του εδάφους, επικίνδυνα απόβλητα σε χωματερές είναι μερικά από αυτά.

Η στρατηγική που υπήρχε μεταπολεμικά, να χτίζονται βιομηχανίες μέσα ή κοντά στις πόλεις για να μειώνεται το κόστος μεταφοράς των εμπορευμάτων, έχει οδηγήσει σε αδιέξοδα που δύσκολα μπορούν να λυθούν βραχυπρόθεσμα. Η μετεγκατάσταση βιομηχανιών σε χώρους επιλεγμένους απαιτεί πέρα από τεράστια ποσά προσεκτικό σχεδιασμό. Δυστυχώς σήμερα υπάρχουν μονάδες που όχι απλώς ρυπαίνουν, αλλά και που σε περίπτωση ατυχήματος οι καταστροφές θα είναι μεγάλες. Το Σεβέζο στην Ιταλία, το Μποπάλ στην Ινδία και η Βασιλεία στην Ελβετία είναι τρεις περιπτώσεις που και ανθρώπινα θύματα υπήρξαν και δημιουργήθηκαν χιλιάδες περιβαλλοντικοί πρόσφυγες. Στην Ελλάδα σε τέσσερα βιομηχανικά ατυχήματα, οι εκρήξεις στη Σούδα της Κρήτης, της Jet Oil Θεσσαλονίκης, της Πετρόλα στην Ελευσίνα και η διαρροή τοξικών στα Λιπάσματα Δραπετσώνας, από καθαρή τύχη δε θρηνήσαμε μεγάλο αριθμό θυμάτων. Πάντα όμως θα 'ναι έτσι; Η διεθνής εμπειρία δείχνει πως όχι. Είναι αλήθεια πως σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει ξεκινήσει σοβαρή προσπάθεια στον τομέα αυτό.

Πρώτος στόχος είναι να ουσιαστικοποιηθεί ο διάλογος μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης -κρατών- και βιομηχάνων. Το δεύτερο βήμα είναι η μείωση δραστηριοτήτων σε κλάδους που προξενούν μεγάλη ρύπανση. Η ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας θα πρέπει να περιλαμβάνει και την περιβαλλοντική διάσταση. Τα πρώτα βήματα έχουν γίνει, αλλά ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς. Οι καταναλωτές χρειάζονται μεγαλύτερη ενημέρωση για προϊόντα που αγοράζουν.

Αν ξέρουν λ.χ. ότι το Α προϊόν για να γίνει προξενεί ζημιά στο περιβάλλον, σίγουρα θα στραφούν σε άλλα αναγκάζοντας τις επιχειρήσεις να στραφούν με τη σειρά τους σε άλλες κατευθύνσεις. Πέρα απ' αυτά οι άδειες για νέες μονάδες και οι μελέτες για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις (που είναι υποχρεωτικές) πρέπει να αποκτήσουν ουσιαστικό περιεχόμενο. Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να βοηθήσουν ουσιαστικά προς ένα καθαρό περιβάλλον. Οι απόψεις για μηδενική ανάπτυξη είναι ουτοπικές. Η βιομηχανία δεν αποτελεί μόνο μέρος του περιβαλλοντικού προβλήματος, αλλά ταυτόχρονα προϋπόθεση για την επίλυσή του.

3.Β ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ

►Με τον όρο περιγραφή εννοούμε την αναπαράσταση μέσω του λόγου χώρων, προσώπων, αντικειμένων, φαινομένων κ.λπ. Η περιγραφή ως είδος κειμένου συνδέεται με το χώρο.

►Η περιγραφή τοπίου[1]

•    Ακολουθεί πορεία από το γενικό στο ειδικό, από γενικές εικόνες σε λεπτομερειακές.

Οργανώνεται:

α. με βάση ένα σταθερό σημείο περιγραφής, όταν ο συγγραφέας μένει ακίνητος και από κεί περιγράφει το χώρο. β. με βάση την κίνηση προς ένα τέρμα (το σημείο περιγραφής δεν είναι σταθερό):

-    από μακριά πάμε κοντά

-    από βόρεια πάμε νότια κτλ.

-    από πάνω πάνω κάτω και το αντίστροφο.

Η επιλογή του υλικού μιας περιγραφής εξαρτάται:

•    από την οπτική γωνία, τη θέση δηλαδή αυτού που περιγράφει στο χώρο

•    από την ιδιαίτερη προσωπικότητα, το χαρακτήρα του

•    από τη σκοπιά που αντιμετωπίζει τα γεγονότα.

Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ

►Η γλώσσα της περιγραφής χαρακτηρίζεται από:

•    σαφήνεια, ακρίβεια

•    χρήση επιθέτων[2] (για σταθερές ιδιότητες) που προσδίδουν ζωντάνια και παραστατικότητα

•     κυριαρχία του ενεστώτα και εξακολουθητικών ρημάτων που δηλώνουν τη διάρκεια, τη μονιμότητα του αντικειμένου που περιγράφεται συχνή χρήση βοηθητικών ρημάτων (είμαι, έχω)

•     χρήση επιρρημάτων για προσωρινές ιδιότητες των περιγραφόμενων στοιχείων.

ΕΙΔΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ

► Περιγραφικά κείμενα[3] συναντάμε σε διάφορους τομείς:

-     στη λογοτεχνία, στην επιστήμη, στα σχολικά εγχειρίδια, στις εφημερίδες, σε πρακτικούς οδηγούς, σε διαφημίσεις, σε ενημερωτικά φυλλάδια, σε μικρές αγγελίες κτλ.

► Υπάρχουν διάφορα είδη περιγραφής, όπως:

-     τοπίου, προσώπου, αντικειμένου, κτιρίου, φυσικού φαινομένου, έργου τέχνης, συναισθηματικών καταστάσεων κτλ.

► Η περιγραφή διακρίνεται επίσης σε αντικειμενική και υποκειμενική.

α. Η αντικειμενική περιγραφή χρησιμοποιείται σε κείμενα πληροφοριακά

(π.χ. εγκυκλοπαίδειες, τεχνικά εγχειρίδια, ρεπορτάζ, δελτία καιρού κ.ά.). Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της είναι:

-     αυτός που περιγράφει αποφεύγει να αναμειχθεί προσωπικά ή να δηλώσει τη στάση του απέναντι σ' αυτό που περιγράφεται∙ γι' αυτό απ’ αυτό το είδος της περιγραφής απουσιάζουν τα σχόλια, η διατύπωση κάποιας γνώμης ή η έκφραση συναισθημάτων.

-     η κυριαρχία του γ' προσώπου και η παθητική σύνταξη.

β. Η υποκειμενική περιγραφή χρησιμοποιείται κυρίως στη λογοτεχνία. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της είναι:

-     η παρουσία του α' προσώπου, η χρήση ποιητικής γλώσσας, το έντονο προσωπικό-βιωματικό στοιχείο, η έκφραση συναισθημάτων ή η διατύπωση προσωπικών κρίσεων και σχολίων.

3.Γ ΑΦΗΓΗΣΗ

►Με τον όρο αφήγηση εννοούμε την προφορική ή γραπτή παρουσίαση ενός γεγονότος ή μιας σειράς γεγονότων πραγματικών είτε φανταστικών.

►Η αφήγηση οργανώνεται με άξονα το χρόνο, αλλά τα γεγονότα ή οι καταστάσεις που εξιστορούνται συνδέονται αιτιολογικά μεταξύ τους.

►Η αφήγηση στηρίζεται στην ακόλουθη δομή:

Α. Πληροφορίες για τους «πρωταγωνιστές/ήρωες», το χώρο, το χρόνο, την κατάσταση από την οποία ξεκινά η αφήγηση.

Β. Η εξέλιξη της αφήγησης και η έκβασή της.

Γ. Η λύση (το τέλος της ιστορίας) και η κρίση του αφηγητή για το νόημα της ιστορίας. Πολλές φορές η κρίση του αφηγητή μπορεί να συμπίπτει με τη λύση.

►Κύριος χρόνος της αφήγησης είναι ο αόριστος, που ως συνοπτικός χρόνος είναι κατάλληλος για να δηλωθεί η εξέλιξη, η αλλαγή που αναπαριστά η αφήγηση, αλλά χρησιμοποιείται και ο παρατατικός. Επίσης συχνά χρησιμοποιείται και ο ιστορικός ενεστώτας στη θέση του αορίστου, για να δοθεί ζωντάνια στην αφήγηση.

►Στην αφήγηση χρησιμοποιούνται συνδετικές λέξεις ή φράσεις που δείχνουν: α. τη χρονική σειρά των γεγονότων (π.χ. ύστερα, μετά, στη συνέχεια κ.λπ.)∙ β. την αιτιολογική σχέση μεταξύ τους (π.χ. επειδή, καθώς, αφού, ενώ, έτσι κ.λπ.).

► 

3.Γ.2 ΕΙΔΗ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

►        Υπάρχουν τρία είδη αφήγησης:

α. Η μυθοπλαστική αφήγηση, στην οποία κυριαρχεί ο κόσμος της φαντασίας και του μύθου

β. Η ιστορική αφήγηση, η οποία συνδέεται με την παρουσίαση γεγονότων του πρόσφατου ή παλαιότερου παρελθόντος και συναντάται στην ιστορία.

γ. Η ρεαλιστική αφήγηση, η οποία συνδέεται με την παρουσίαση με σαφή και πειστικό τρόπο γεγονότων του παρόντος και η οποία συναντάται στις καθημερινές συζητήσεις, στα ρεπορτάζ των ειδήσεων κ.λ.π

►Περίληψη είναι η συμπύκνωση (η απόδοση με σύντομο τρόπο) του βασικού περιεχομένου ενός ευρύτερου κειμένου.

Στην περίληψη στόχος μας είναι να συγκρατήσουμε όλες τις βασικές πληροφορίες διαχωρίζοντας τα ουσιώδη (σημαντικά) στοιχεία από τα επουσιώδη (τα λιγότερο σημαντικά).

►        Η περίληψη μπορεί να λάβει πολλές μορφές. Μπορεί να είναι ο τίτλος ενός κειμένου, όπως επίσης και η σύντομη απόδοση του περιεχομένου ενός βιβλίου. Επίσης συναντάται σε ποικίλες περιπτώσεις της καθημερινής ζωής: σε τίτλους ειδήσεων, σε μικρές αγγελίες, σε διαφημίσεις, στα οπισθόφυλλα των βιβλίων, στη σύντομη απόδοση της υπόθεσης ενός θεατρικού έργου ή μιας κινηματογραφικής ταινίας κ.λπ.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

►        Με την περίληψη:

-    Αναπτύσσουμε και ισχυροποιούμε την κριτική μας σκέψη, αφού, για να αποδώσουμε συνοπτικά ένα κείμενο, πρέπει να κατανοήσουμε το θέμα του (το νοηματικό του κέντρο) και να διαχωρίσουμε το αναγκαίο από το περιττό∙ αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε μια εποχή στην οποία καταιγιζόμαστε από πληροφορίες

-    εθιζόμαστε στη σύνταξη κειμένων που διακρίνονται από συνοχή και αλληλουχία νοημάτων

-    μαθαίνουμε να πληροφορούμε τους άλλους με λιτό και περιεκτικό τρόπο για το περιεχόμενο ενός κειμένου, γεγονός που ευνοεί τη μεταξύ μας επικοινωνία.

Η ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

►Τα βασικά βήματα για τη συγγραφή περίληψης είναι:

α. Η προσεκτική ανάγνωση του κειμένου.

β. Ο εντοπισμός του θεματικού του κέντρου.

γ. Η μελέτη της δομής της παραγράφου του κειμένου και η υπογράμμιση των λέξεων-κλειδιών.

δ. Η γραφή σύντομων πλαγιότιτλων σε κάθε παράγραφο.

ε. Η γραφή της περίληψης[4]

3.Δ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ

Σε μια συζήτηση ή σ' ένα κείμενο, για να υποστηρίξουμε τις θέσεις ή για να αντικρούσουμε τις απόψεις των άλλων, χρησιμοποιούμε τα επιχειρήματα[5].

Η χρήση των επιχειρημάτων μάς βοηθάει:

α. να κατανοήσουμε ποιες θέσεις είναι ορθότερες ή πιο σημαντικές από άλλες β. να πείσουμε τους άλλους για την ορθότητα των θέσεων μας (στόχος μας δηλαδή είναι να μεταβάλουμε τη γνώμη και τη στάση του συνομιλητή μας απέναντι στο θέμα που συζητάμε).

►Δύο είδη επιχειρημάτων είναι:

α. τα επιχειρήματα διά μέσου παραδειγμάτων[u1]  (για τη στήριξη της θέσης μας χρησιμοποιούνται παραδείγματα, π.χ. από την ιστορία, την επιστήμη κ.λπ.)

β. τα επιχειρήματα με αιτίες[u2] .

Τα είδη αυτών των επιχειρημάτων χρησιμοποιούνται τόσο στις καθημερινές συζητήσεις όσο και σε επίσημα κείμενα, κυρίως στο χώρο των επιστημών.

ΔΟΜΗ ΤΟΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

►        Τα κείμενα στα οποία χρησιμοποιούνται επιχειρήματα μπορεί να έχουν την εξής δομή:

Α. Εισαγωγή: παρουσίαση της θέσης πάνω σ' ένα θέμα.

Β. Δεδομένα: χρήση επιχειρημάτων για τη στήριξη της θέσης.

Γ. Ανασκευή: αντίκρουση αντίθετων θέσεων - επιχειρημάτων.

Δ. Κατάληξη: τελική θέση - συμπέρασμα και προϋποθέσεις -  συνθήκες για να ισχύσει η θέση αυτή

► Όσον αφορά τη γλώσσα των επιχειρηματολογικών κειμένων παρατηρούμε: α. τη χρήση ρητορικών ερωτήσεων β. την επανάληψη στοιχείων δομής ή περιεχομένου γ. τη χρήση συνδετικών λέξεων ή φράσεων που:

-      δηλώνουν ανάλογη σημασία: επίσης, συνεπώς, φυσικά, με αποτέλεσμα κ.ά.

-      εκφράζουν πιθανότητα: μπορεί, ενδέχεται, είναι δυνατόν, πιστεύω, υποθέτω κ.ά.

-      που εκφράζουν δεοντολογία (κάτι που πρέπει να γίνει): πρέπει, χρειάζεται, κρίνεται απαραίτητο, επιτρέπεται κ.λ.π

3.Ε ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

►Στην εποχή μας λόγω της τεχνολογικής ανάπτυξης χρησιμοποιούνται πολύ συχνά πολυτροπικά κείμενα[6], κείμενα δηλαδή που εκτός από το λόγο χρησιμοποιούν και άλλους τρόπους έκφρασης και μεταφοράς ενός μηνύματος, όπως πίνακες, σχεδιαγράμματα, χάρτες και κυρίως εικόνες. Χωρίς αυτά τα στοιχεία τα κείμενα μερικές φορές δεν έχουν νόημα ή δε μεταφέρουν αποτελεσματικά το μήνυμα τους.

►Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος της εικόνας, καθώς:

-     άλλοτε συμπληρώνει το νόημα των λέξεων (ιδιαίτερα όταν το κείμενο μας δίνει πληροφορίες) κάνοντας έτσι πιο κατανοητό το μήνυμα για τον αναγνώστη,

-     άλλοτε ενισχύει το μήνυμα που επιδιώκει να μεταφέρει το κείμενο επηρεάζοντας συναισθηματικά το δέκτη (συνήθως σε διαφημίσεις ή αφίσες ευαισθητοποίησης σε κοινωνικά ζητήματα,

-     και άλλοτε κάνει απλώς πιο ελκυστικό το κείμενο.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Υπάρχει περίπτωση οι λέξεις απλώς να επεξηγούν την εικόνα, οπότε η εικόνα να παίζει τον κύριο ρόλο, ενώ το κείμενο βοηθητικό.

---

[1] Σε άλλα είδη περιγραφής (προσώπου, ζώου, αντικειμένου κ.λπ.), η οργάνωση της περιγραφής ακολουθεί μια πορεία από τα απλά στα σύνθετα ή από τα δευτερεύοντα στα κύρια-σημαντικά στοιχεία κτλ.

[2] Η χρήση των επιθέτων προσδίδει μεγαλύτερη ζωντάνια, παραστατικότητα αλλά και σαφήνεια στην περιγραφή και μας βοηθά να φανταστούμε πιο εύκολα και πιο λεπτομερειακά το αντικείμενο που περιγράφεται. Αντίθετα, η απουσία τους κάνει την περιγραφή όχι μόνο λιγότερο ανάγλυφη και παραστατική, αλλά και αόριστη και ασαφή, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στον αναγνώστη. Επομένως, τα επίθετα δεν έχουν διακοσμητικό ρόλο, αλλά δίνουν ουσιαστικές πληροφορίες στον αναγνώστη.

[3] Τις περισσότερες φορές δε συναντάμε την περιγραφή μόνη της στο λόγο. Συνήθως αποτελεί μέρος μιας αφήγησης, που, όπως θα δούμε, οργανώνεται με άξονα το χρόνο.

[4] κατά την οποία πρέπει να δώσουμε προσοχή στα εξής σημεία: να ξεκινάμε με αναφορά στο κείμενο-συγγραφέα ή απευθείας/ να χρησιμοποιούμε τις κατάλληλες συνδετικές λέξεις ή φράσεις/ να αναφέρουμε την κύρια θέση και τις βασικές ιδέες του κειμένου/ να μη μιμούμαστε τη γλώσσα και το ύφος του συγγραφέα/ αλλά να προσπαθούμε να εκφραστούμε πρωτότυπα/ να χρησιμοποιούμε το κατάλληλο πληροφοριακό ύφος (τυπικό, απρόσωπο) και να μη σχολιάζουμε το κείμενο/ να εφαρμόζουμε σωστά τους γλωσσικούς κανόνες (ορθογραφία, σύνταξη, λεξιλόγιο κ.λπ.)/ να μην υπερβαίνουμε τον αριθμό των λέξεων που έχει οριστεί.

[5] ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ. Επιχείρημα είναι μια προσπάθεια, να παρουσιασθούν με τη βοήθεια προφορικού ή γραπτού λόγου, οι απόψεις μας για ένα θέμα ή πρόβλημα, οι οποίες καταλήγουν σ’ ένα αιτιολογημένο συμπέρασμα. Το επιχείρημα δεν είναι άθροισμα σκέψεων αλλά ένας λόγος λογικά διαρθρωμένος που περιέχει ένα βασικό νόημα. Είναι δηλαδή κείμενο που δεν παρέχει μόνο πληροφορίες, αλλά «επιχειρεί» να πείσει το δέκτη για την ορθότητα ή όχι μιας θέσης, μιας θεωρίας Η δομή του είναι ανάλογη με τη δομή της παραγράφου και δεν  πραγματεύεται άπειρα θέματα αλλά μόνο ένα.

[6] Η κατανόηση της πολυτροπικότητας μπορεί να μας βοηθήσει να χειριζόμαστε ικανοποιητικά την πληθώρα κειμένων που προσλαμβάνουμε καθημερινά από τον Τύπο, το Διαδίκτυο, τη διαφήμιση, την τηλεόραση, τις αφίσες αλλά και τα σχολικά βιβλία. Όλα αυτά τα κείμενα είναι πολύσημα (έχουν πολλά και όχι μόνο ένα νόημα) και, για να τα μελετήσουμε και να τα κατανοήσουμε σε βάθος, πρέπει να μάθουμε να εστιάζουμε όχι μόνο στα γλωσσικά του στοιχεία αλλά και στα μη γλωσσικά.

---

 [u1]Καμία εξουσία δεν κρατάει για πάντα. Όπως γνωρίζουμε , από την ιστορία όλες οι μεγάλες αυτοκρατορίες , η Ρωμαική, η Βυζαντινή, η Οθωμανική κάποτε κατέρρευσαν.

 [u2]Δεν είναι σωστός απέναντί μου, γιατί με αδίκησε και είπε πράγματα που με πρόσβαλαν.

17 του Νοέμβρη 1973 (Χαράματα)

Κύπρου Χρυσάνθη

17 του Νοέμβρη 1973 (Χαράματα)

Γραμμένο με αφορμή την εξέγερση των φοιτητών στο Πολυτεχνείο και την καταστολή
της από τις δυνάμεις των συνταγματαρχών, το ποίημα του Κύπριου Κύπρου Χρυσάνθη αναφέρεται στην «επόμενη ημέρα», δηλαδή στην ημέρα που ακολουθεί ύστερα από την εισβολή των τάνκς και τη δολοφονία των φοιτητών.

Θέμα του ποιήματος είναι η εικόνα του χώρου γύρω από το Πολυτεχνείο λίγες ώρες ύστερα από την καταστολή της εξέγερσης των φοιτητών με την επέμβαση των τανκς στις 17-11-1973 καθώς και ο πόθος του λαού για την απαλλαγή από το δικτατορικό καθεστώς. Το μεγαλύτερο μέρος του περιγράφει την εικόνα που εμφανίζουν οι γύρω από το Πολυτεχνείο δρόμοι αλλά και γενικότερα η Αθήνα, μετά τις συμπλοκές και την καταστολή της φοιτητικής εξέγερσης.

Επιμέρους θεματικά κέντρα

♦     Νεολαία και αγώνες για την ελευθερία.

♦     Δικτατορίες και καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

♦     Απότιση φόρου τιμής σε ανθρώπους και γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Το 1967 είχε εγκαθιδρυθεί στην Ελλάδα δικτατορικό καθεστώς από μια χούντα συνταγματαρχών, που κυβέρνησαν τη χώρα ως το 1974. Το Νοέμβριο του 1973 οι φοιτητές (στη Νομική Σχολή της Αθήνας και στη συνέχεια στο Πολυτεχνείο - αλλά και στη Θεσσαλονίκη) οργάνωσαν το Νοέμβριο του 1973 εξέγερση κατά του καθεστώτος, την οποία οι δικτάτορες κατέπνιξαν τη νύχτα της 17^ης Νοεμβρίου εισβάλλοντας με τανκς στο προαύλιο του Πολυτεχνείου (μέσα στους χώρους του οποίου είχαν βρει καταφύγιο και είχαν οργανωθεί οι φοιτητές) και παραβιάζοντας έτσι το πανεπιστημιακό άσυλο. Η ένοπλη αυτή επίθεση κατά των ανυπεράσπιστων φοιτητών είχε πολλά θύματα από αυτούς και γι' αυτό ο ποιητής τη χαρακτηρίζει «νύχτα φονική». Παράλληλα ωστόσο χαρακτηρίζει τη 17η Νοεμβρίου και «μεγάλη μέρα», γιατί η μέρα αυτή καθιερώθηκε ως σύμβολο της αντίστασης του λαού κατά του δικτατορικού καθεστώτος. Το ποίημα αναφέρεται στην αυγή της επόμενης μέρας: στις ώρες που ακολούθησαν ύστερα από την επέμβαση του στρατού και την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης.

Ο άδειος χώρος και τα συναισθήματα

Από την αρχή του ποιήματος και σε μεγάλη έκταση δίνεται η εικόνα του χώρου την αυγή, μετά την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης των φοιτητών του Πολυτεχνείου. Η εικόνα αυτή εκφράζει έμμεσα (με συμβολικό τρόπο) και κάποια συναισθήματα του ίδιου του αφηγητή ή των πολιτών για τη θυσία των νέων

Οι εικόνες

- Πρώτα παρουσιάζεται η ερημιά και η τρομαχτική ησυχία των δρόμων και των άλλων χώρων {γυμνά δέντρα - χώροι αδειανοί - γυμνά δέντρα — Συχάζει η τυραγνοπατημένη πόλη). Στη συνέχεια δίνονται ακουστικές και κινητικές εικόνες των έμψυχων: οι λιγοστοί άνθρωποι που κυκλοφορούν στους δρόμους (η εικόνα δίνεται μετωνυμικά[1]: λιγοστά βήματα αντί λιγοστοί άνθρωποι και με τη φράση ξέπνοοι οι λογής ήχοι, αραιοι)' οι σκύλοι αλυχτούν, κάποιοι αγωνιστές γράφουν αντιδικτατορικά συνθήματα στους τοίχους, ενώ κάποιοι άλλοι βρίσκονται κλεισμένοι στα σπίτια τους.

Τα συναισθήματα

Η ησυχία και η ερημιά του χώρου εκφράζει την ψυχική ερημιά και τη θλίψη για τη θυσία των φοιτητών αλλά και το φόβο των πολιτών, που ζουν κάτω από το στυγνό καθεστώς {γυμνά δέντρα — χώροι αδειανοί — λιγοστά βήματα — ξέπνοοι οι λογής ήχοι, αραιοί — Συχάζει η τυραγνοπατημένη πόλη)' το φόβο συμβολίζουν τα γαβγίσματα των σκυλιών καθώς και οι κλειστές και οι μανταλωμένες πόρτες των σπιτιών, πίσω από τις οποίες έβρισκαν καταφύγιο οι πολίτες. Τέλος τα συναισθήματα της θλίψης και του φόβου υποδηλώνουν οι φράσεις Στάζει τ' αγιάζι μέσα μας και Πίσω απ' τις μανταλωμένες πόρτες, βαριανασαίνουν οι καρδιές.

Ωστόσο, στην τελευταία στροφή το κλίμα αλλάζει με την ευχή να μην πάει χαμένη η θυσία των παιδιών, αλλά να γίνει αφε­τηρία για την απελευθέρωση της Αθήνας και της Ελλάδας από τη δικτατορία των συνταγ­ματαρχών. Στόχος που τελικά έγινε πραγματικότητα, γι’ αυτό και τα γεγονότα του Πολυτεχνείου αποτελούν σταθμό στη μεταπολεμική ελληνική ιστορία.

ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΠΑΕΙ ΧΑΜΕΝΟ

---

[1] Μετωνυμία λέγεται ένα σχήμα λόγου κατά το οποίο μία έννοια εκφράζεται με λέξη που έχει άλλη σημασία, η οποία όμως σχετίζεται στενά με την πρώτη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση σημαίνει η λέξη που φανερώνει εκείνο που περιέχει κάτι, αντί για τη λέξη που δηλώνει το περιεχόμενό του ή αντιστρόφως, π.χ.:

τον ζηλεύει η πόλη (= οι κάτοικοι της πόλης),/δοκιμάσαμε διάφορα πιάτα (=φαγητά),/τον είδα εκεί στα λαχανικά (= στο μέρος της αγοράς όπου πουλούν τα λαχανικά),

4η ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (Γραμματική)

Η δεύτερη κλίση περιλαμβάνει ονόματα:

• αρσενικά και θηλυκά σε: -ος
• ουδέτερα σε: -ον
• συνηρημένα σε: -ους (δεν αναφέρεται στο σχ. βιβλίο)
• αττικόκλιτα αρσενικά και θηλυκά σε: -ως, ουδέτερα σε: -ων  (δεν αναφέρεται στο σχ. βιβλίο)
  (Βλέπε και Γραμματική της Αρχαίας ελληνικής Γυμνασίου-Λυκείου του Μ.Οικονόμου σελίδες 52-55)

Παρατηρήσεις:

• Τα αρσενικά και τα θηλυκά της β' κλίσης έχουν τις ίδιες καταλήξεις στον ενικό και στον πληθυντικό.
• Τα ουδέτερα σχηματίζουν στον ενικό και στον πληθυντικό τρεις πτώσεις όμοιες: την ονομαστική, την αιτιατική και την κλητική.
  
  

  Παραδείγματα αρσενικών και θηλυκών
  αρσενικά
  	(οξύτονα)	(παροξύτονα)	(προπαροξύτονα)
  ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ	θε-ὸς θε-οῦ θε-ῷ θε-ὸν θε-ὲ	λόγ-ος λόγ-ου λόγ-ῳ λόγ-ον λόγ-ε	ἄνθρωπ-ος ἀνθρώπ-ου ἀνθρώπ-ῳ ἄνθρωπ-ον ἄνθρωπ-ε
  οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ	θε-οὶ θε-ῶν θε-οῖς θε-οὺς θε-οὶ	λόγ-οι λόγ-ων λόγ-οις λόγ-ους λόγ-οι	ἄνθρωπ-οι ἀνθρώπ-ων ἀνθρώπ-οις ἀνθρώπ-ους ἄνθρωπ-οι
  θηλυκά
  	(οξύτονα)	(παροξύτονα)	(προπαροξύτονα)
  ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ	ὁδ-ὸς ὁδ-οῦ ὁδ-ῷ ὁδ-ὸν ὁδ-ὲ	νῆσ-ος νήσ-ου νήσ-ῳ νῆσ-ον νῆσ-ε	κάμηλ-ος καμήλ-ου καμήλ-ῳ κάμηλ-ον κάμηλ-ε
  αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ	ὁδ-οὶ ὁδ-ῶν ὁδ-οῖς ὁδ-οὺς ὁδ-οὶ	νῆσ-οι νήσ-ων νήσ-οις νήσ-ους νῆσ-οι	κάμηλ-οι καμήλ-ων καμήλ-οις καμήλ-ους κάμηλ-οι
  Παρατηρήσεις Τα οξύτονα (αυτά που τονίζονται στη λήγουσα) και τα παροξύτονα (αυτά που τονίζονται στην παραλήγουσα) διατηρούν τον τόνο τους σε όλες τις πτώσεις στην ίδια συλλαβή, π.χ. θεός, ὁδός, λόγος, νῆσος Τα προπαροξύτονα (αυτά που τονίζονται στην προπαραλήγουσα) στη γενική και δοτική του ενικού και στη γενική, τη δοτική και την αιτιατική του πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα π.χ. ἄνθρωπος,  κάμηλος   Παραδείγματα ουδέτερων (οξύτονα) (παροξύτονα) (προπαροξύτονα) ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ φυτ-ὸν φυτ-οῦ φυτ-ῷ φυτ-ὸν φυτ-ὸν δῶρ-ον δώρ-ου δώρ-ῳ δῶρ-ον δῶρ-ον μυστήρι-ον μυστηρί-ου μυστηρί-ῳ μυστήρι-ον μυστήρι-ον οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ φυτ-ά φυτ-ῶν φυτ-οῖς φυτ-ά φυτ-ά δῶρ-α δώρ-ων δώρ-οις δῶρ-α δῶρ-α μυστήρι-α μυστηρί-ων μυστηρί-οις μυστήρι-α μυστήρι-α Παρατηρήσεις Η κατάληξη -α των ουδετέρων είναι βραχύχρονη. Τα οξύτονα (αυτά που τονίζονται στη λήγουσα) και τα παροξύτονα (αυτά που τονίζονται στην παραλήγουσα) διατηρούν τον τόνο τους σε όλες τις πτώσεις στην ίδια συλλαβή, π.χ. φυτόν, δῶρον Τα προπαροξύτονα (αυτά που τονίζονται στην προπαραλήγουσα) στη γενική και δοτική του ενικού και πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα π.χ. μυστήριον