Ραψωδία α στίχοι 174-361

Ραψωδία α 174-361

(Διάλογος Αθηνάς –Τηλέμαχου)

Θεματικά κέντρα:

1.                     H "ενανθρώπιση” και η "επιφάνεια” της θεάς Αθηνάς και η σκοπιμότητα τους, και

2.                     H πορεία του διαλόγου (τακτική Αθηνάς - στάση Τηλέμαχου) και πόσο σημαντικός είναι για το νόστο και την αναζήτηση του Οδυσσέα και γενικότερα για τη σύνθεση - δομή της Οδύσσειας ("Τηλεμάχεια”).

Η Αθηνά δεν “επιφαίνεται” ως θεά, γιατί δε θέλει να λύσει αμέσως και οριστικά το δίλημμα αν ζει η δεν ζει ο Οδυσσέας, αλλά “ενανθρωπίζεται”, παίρνει τη μορφή ενός παλιού φίλου του πατέρα του, για να θέσει τον Τηλέμαχο μπροστά ακριβώς σ' αυτό το δίλημμα. Ο σκοπός της Αθηνάς (δηλαδή του ποιητή) είναι να πείσει τον Τηλέμαχο ότι η τύχη του πατέρα του δεν είναι τελεσίδικα τετελεσμένη, και έτσι να τον δραστηριοποιήσει. και να τον ωθήσει να ψάξει τον πατέρα του. Οι θεοί δεν επιφαίνονται κατά κανόνα στους θνητούς με τη θεϊκή τους όψη, αλλά με τη μορφή κάποιου θνητού. Εδώ η Αθηνά παίρνει τη μορφή του Μέντη, πατρικού φίλου του Τηλέμαχου, ενός προσώπου που εμπνέει εμπιστοσύνη στον Τηλέμαχο και που μπορεί να τον συμβουλεύσει και να τον επηρεάσει.

Ο Φήμιος διασκεδάζει τους μνηστήρες

Τελικά αυτό που πετυχαίνει η Αθηνά-Μέντης με την επέμβαση της είναι να δώσει κουράγιο στον Τηλέμαχο, να τον κάνει να νιώσει ώριμος και υπεύθυνος. Δεν κατορθώνει λοιπόν κάτι, που δε θα μπορούσε να γίνει και χωρίς την επέμβαση της: Κάποια στιγμή ο κάθε άνθρωπος καταλαβαίνει πως έφτασε η ώρα να πάρει στα χέρια του τη ζωή του και τα προβλήματα της. Η Αθηνά δεν κάνει τίποτε άλλο από το να υπογραμμίζει στον Τηλέμαχο τη σημασία και την αναγκαιότητα αυτής της αλλαγής στη συγκεκριμένη χρονική φάση.

Η υστεροφημία. Η εμμονή του Τηλέμαχου στον άδοξο θάνατο του Οδυσσέα (στ. 179-180, 184, 261, 268) και η εντύπωση ότι ο δοξασμένος θάνατος είναι κατά κανόνα ευτυχισμένος θάνατος φανερώνουν ότι οι άνθρωποι της ομηρικής εποχής θεωρούσαν πολύ σημαντικό το να αφήσει κανείς πεθαίνοντας ένδοξο όνομα.

Αυτό το ιδανικό της καλής φήμης που συνοδεύει κάποιον μετά το θάνατο του και αποτελεί μία από τις βασικότερες επιδιώξεις στον ηρωικό κόσμο της ομηρικής εποχής το ονομάζουμε υστεροφημία. Η υστεροφημία εντάσσεται στο πλαίσιο του αγώνα του ομηρικού ανθρώπου για την κατάκτηση του ηρωικού ιδανικού και η τιμή από το δοξασμένο θάνατο δεν αποτελεί ύψιστη κατάκτηση μόνο για τον ίδιο το νεκρό, αλλά κληροδοτείται και στους απογόνους του. Με βάση τον προηγούμενο τρόπο σκέψης ο θάνατος θεωρείται αγαθό.

Τέλος μπορεί να λειτουργήσει σαν κίνητρο στην ψυχή του Τηλέμαχου για να αντισταθεί στη βία (των μνηστήρων) και ολοκληρώσει την αποκατάσταση που ζητά η διασυρμένη οικογενειακή υπόληψη.

Η αυτοδικία. Στην ομηρική εποχή (8ος αι. π.Χ.) επικρατούσε γενικά η άποψη ότι δικαιοσύνη είναι να ωφελείς τους φίλους σου και να βλάπτεις τους εχθρούς σου με κάθε μέσο. Δε λειτουργούσε η Δικαιοσύνη ως θεσμός, αλλά κάθε άνθρωπος που αδικούνταν ή που θιγόταν η τιμή του τιμωρούσε μόνος του το δράστη της αδικίας ή της προσβολής που του είχε γίνει - αυτή η αυθαίρετη ανταπόδοση του αδικήματος, η αυτοδικία, ήταν ο μόνος τρόπος για την τιμωρία του δράστη (για την αυτοδικία βλ. α΄ στ. 26-108 το παράδειγμα του Αίγισθου).

-         Η επιδρομή των μνηστήρων στο παλάτι του Οδυσσέα, η παραβίαση της οικογενειακής εστίας και κυρίως η κατασπατάληση της περιουσίας του συνιστούν παράνομες πράξεις. Και αυτός που καλείται να τις τιμωρήσει είναι ο Τηλέμαχος, αφού ο Οδυσσέας απουσιάζει.